Η Παναγία των Παρισίων… εν αναμονή επιστημονικής προσέγγισης!

Υπό το κράτος της συναισθηματικής φόρτισης και του οικουμενικού σοκ που προκάλεσε η –παρ` ολίγον- ολοσχερής καταστροφή της Παναγίας των Παρισίων, κυρίως με πολιτική προσέγγιση και λιγότερο με επιστημονική τεκμηρίωση, διατυπώνονται οι πρώτες εκτιμήσεις για το μέλλον του ιστορικού και εμβληματικού γοτθικού Ναού – Μνημείου της παγκόσμιας κληρονομίας. Γεγονός είναι, πως ο κίνδυνος μεγαλύτερης ζημίας δεν έχει παρέλθει οριστικά, αν κρίνει κανείς από τις διαβεβαιώσεις που δίνονται για την κινητοποίηση Γάλλων μηχανικών, προκειμένου να διασφαλιστεί η στατικότητα το κτίσματος, με το βόρειο τμήμα να υποδεικνύεται ως αυτό που ακόμα διατρέχει κίνδυνο.

Το σοκ της εικόνας της 15ης Απριλίου, με τη Notre Dame παραδομένη στις φλόγες, εύλογα ήταν ισχυρό, πρώτα για τους Γάλλους και έπειτα για όλον τον πολιτισμένο κόσμο.

Η δε ταχύτητα με την οποία συγκεντρώθηκαν από δωρεές 750 εκατομμύρια ευρώ που προορίζονται για τη χρηματοδότηση της αποκατάστασης του κτιρίου, μπορεί να συνιστά πρόκληση για κάποιους που αγωνίζονται επί δεκαετίες για να συγκεντρώσουν πολύ μικρότερα ποσά για άλλους σκοπούς (την καταπολέμηση της φτώχειας π.χ.). Ταυτόχρονα όμως καταδεικνύει τη σημασία της αρχιτεκτονικής παρακαταθήκης ως στοιχείο πολιτισμικής ταυτότητας, στην προσπάθεια της Ανθρωπότητας να βαδίζει προς το μέλλον, χωρίς να διαρρηγνύει τη σχέση της με το παρελθόν της.

Μπορεί να φανταστεί κανείς από εμάς το συναίσθημα, σε περίπτωση μιας -τηρουμένων των αναλογιών- αντίστοιχης (π.χ. από σεισμό) καταστροφής της Ακρόπολης;

Το βέβαιον είναι πως η Παναγία των Παρισίων, ίσως χρειαστεί δεκαετίες για να ανακτήσει τη πρότερη αίγλη της. Και σίγουρα θα πρέπει να ολοκληρωθεί η επιστημονική καταγραφή και αποτίμηση των ζημιών, πριν μπορέσει κανείς να πει με βεβαιότητα, σε ποιο ποσοστό θα επιτευχθεί η αποκατάσταση του κτιρίου. Κάποια στοιχεία που θα χρειαστεί να  ανακατασκευαστούν –για παράδειγμα- θα είναι σίγουρα όμοια με αυτά που καταστράφηκαν. Δεν θα είναι όμως τα ίδια. Δεν θα έχουν επάνω τους το DNA εκείνων που οικοδόμησαν την Παναγία των Παρισίων πριν από αιώνες…

Συνεπώς, ελάχιστη βεβαιότητα μπορούν να αποπνέουν προς το παρόν ακόμα και οι διαβεβαιώσεις του Γάλλου πρωθυπουργού για «πλήρη αποκατάσταση σε πέντε χρόνια», ή υπουργών του για «τριετή αποκατάσταση».

Θα χρησιμοποιηθούν παραδοσιακές τεχνικές ή νέες τεχνολογίες (μέχρι και οι ψηφιακή «χαρτογράφηση» του Ναού που πραγματοποιήθηκε για το ηλεκτρονικό παιχνίδι Assassin`s Creed, προσφέρεται για τις ανάγκες της αποκατάστασης) Σε κάθε περίπτωση το κόστος θα ανέλθει σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Για τις προκαταρκτικές εργασίες, όπως το καθάρισμα και το στέγνωμα του κτιρίου θα χρειαστεί χρόνος. Ακόμα και θέματα ασφαλιστικά, μπορεί να αποτελέσουν εμπόδιο σε μια γρήγορη αποκατάσταση, λόγω της ενδελεχούς έρευνας που θα πρέπει να γίνει για τα αίτια της καταστροφικής πυρκαγιάς που παραμένουν ασαφή.

Ο Ναός θα παραμένει κλειστός μέχρι την ολοκλήρωση της ανακατασκευής; Μπορεί να επιλεγεί με ασφάλεια μια διαδικασία αποκατάστασης, που θα καταστήσει τμήματα στο εσωτερικό του καθεδρικού επισκέψιμα συντομότερα και παράλληλα με τις επισκευαστικές εργασίες; Ερωτήματα πολύ σημαντικά για το Παρίσι, καθώς η Παναγία των Παρισίων δεχόταν 14.000.000 επισκέπτες ετησίως.

Πόσο θα μείνουν και πόσο χρόνο συντήρησης θα χρειαστούν τα μεγάλα έργα ζωγραφικής της Παναγίας των Παρισίων, που υπέστησαν φθορές κυρίως από τον καπνό, και των οποίων η μεταφορά στο Λούβρο θα ξεκινήσει αύριο Παρασκευή

Οι Γάλλοι αρχιτέκτονες και μηχανικοί έχουν κινητοποιηθεί για να διασφαλίσουν τη στατική ασφάλεια του χώρου στο σύνολό του. Εκτιμάται πως  υπάρχουν κάποια σημεία που χρειάζονται προσοχή, ειδικά στο βόρειο τμήμα του. Υπάρχουν τρεις σημαντικές οπές στο Ναό. Και κανείς δεν φείδεται δηλώσεων περί μηχανικών που προσπαθούν σε συνεργασία με τους πυροσβέστες του Παρισιού να λάβουν τα καταλληλότερα μέτρα για ενίσχυση στατικότητας των σημείων του κτιρίου που κινδυνεύουν περισσότερο. Συνεπώς ο κίνδυνος δεν έχει παρέλθει….

Ενα από τα πληρέστερα ρεπορτάζ για τα επόμενα βήματα, είναι αυτό που έκανε το CNN:

Ο Jonathan Foyle, αρχαιολόγος, εξηγεί πριν από οτιδήποτε άλλο θα πρέπει να γίνουν βήματα πρόληψης ώστε να μην υπάρξει περαιτέρω καταστροφή. Και τι σημαίνει αυτό; Πως πρέπει να κατασκευαστεί μια προσωρινή στέγη. «Είναι ήδη ένα κτήριο που είναι βρεγμένο λόγω του νερού που χρησιμοποιήθηκε για την κατάσβεση. Οπότε θα χρειαστεί να δημιουργηθεί κάποιο κάλυμμα που θα μπορέσει να προστατεύσει το κτήριο από τα στοιχεία της φύσης» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Ο Frédéric Létoffé, επικεφαλής της ομάδας εταιρειών για την αναπαλαίωση ιστορικών μνημείων στη Γαλλία, εξήγησε ότι μόνο και μόνο αυτό αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση.

«Αυτό απαιτεί δουλειά» δήλωσε χαρακτηριστικά ο ίδιος μιλώντας σε Γάλλους δημοσιογράφους, υπογραμμίζοντας πως ουσιαστικά θα πρέπει να δημιουργηθεί μια «ομπρέλα» που θα καλύψει ολόκληρο το κομμάτι της στέγης που καταστράφηκε.

Ο John Burton, αρχιτέκτονας ειδικευμένος στην αναστήλωση ναών γοτθικού ρυθμού, εξήγησε πως μόλις τοποθετηθεί αυτή η προσωρινή σκεπή τότε οι ειδικοί θα μπορέσουν να ελέγξουν λεπτομερώς τη στατικότητα του κτηρίου.

«Η ισορροπία παίζει σημαντικό ρόλο για τα γοτθικά κτίσματα… Ουσιαστικά το κτήριο στέκεται επειδή όλα τα μέρη του είναι συμπιεσμένα μαζί» λέει ο Burton, εξηγώντας παράλληλα πως μόνο και μόνο η διαδικασία της αξιολόγησης των ζημιών μπορεί να πάρει χρόνια ολόκληρα.

«Η απουσία της σκεπής θα αποκαλύψει ορισμένα στοιχεία για την ιστορία του κτηρίου, τα οποία ενδεχομένως να μην έχουμε κατανοήσει» λέει ο Foyle, και συνεχίζει: «Η Νοτρ Νταμ δεν έχει σχέδια… Ξέρουμε πως η κατασκευή ξεκίνησε το 1163 και ολοκληρώθηκε περίπου το 1240 αλλά δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία».

Όπως εξηγεί ο ίδιος, όλα όσα πρέπει να ξέρουν οι αρχές είναι «κρυμμένα» μέσα στο κτήριο, οπότε απαιτείται μια… στρατιά αρχαιολόγων ώστε να ελεγχθεί σπιθαμή προς σπιθαμή η εκκλησία και να αποκαλυφθούν όλα τα μυστικά της.

Ο Peter Riddington, ένας από τους αρχιτέκτονες που εργάστηκε για την αναπαλαίωση του κάστρου Windsor μετά την καταστροφή του από πυρκαγιά το 1992, δήλωσε και αυτός πως οι αρχαιολόγοι είναι αυτοί που θα πρέπει να κάνουν τα πρώτα βήματα…

«Αυτό που εμάς στην περίπτωση του κάστρου του Windsor μάς βοήθησε πολύ ήταν η αρχαιολογική ανάλυση των συντριμμιών» τόνισε χαρακτηριστικά, και συμπλήρωσε: «Αυτή η διαδικασία μπορεί να φέρει στην επιφάνεια σημαντικά αντικείμενα».

Μόλις ολοκληρωθεί αυτό το στάδιο των εργασιών, όπως εξηγεί ο Burtonεξειδικευμένεςομάδες θα αρχίσουν να αξιολογούν κάθε έναν από τους «θησαυρούς» της Παναγίας των Παρισίων -όπως για παράδειγμα τα περίτεχνα βιτρό.

Στη συνέχεια, ένας αρχιτέκτονας θα πρέπει να συγκεντρώσει όλες τις πληροφορίες αυτές για να κάνει ένα λεπτομερές, τελικό σχέδιο για την αναστήλωση του εμβληματικού καθεδρικού ναού.

Ο στόχος της αναπαλαίωσης δεν είναι πάντα η αντιγραφή του παρελθόντος… Η μόδα αλλά και η τεχνολογία μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο θα αναστηλωθεί η Παναγία των Παρισίων. 

Ενδέχεται, λοιπόν, οι γαλλικές Αρχές να αποφασίσουν να προχωρήσουν σε αλλαγές.

«Εικάζουμε, ενδεχομένως λανθασμένα, πως ο καθεδρικός θα αναστηλωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ολόιδιος.

Υπάρχει, όμως, και άλλος δρόμος…» εξηγεί ο Riddington, και συνεχίζει: «Ο καθεδρικός έχει καεί και στο παρελθόν και έχει ξαναχτιστεί με άλλο στυλ στο παρελθόν».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το κωδωνοστάσιο -το οποίο κατέρρευσε τη Δευτέρα, συγκλονίζοντας όχι μόνο τους παρευρισκόμενους αλλά ολόκληρο τον πλανήτη- που δεν ήταν μέρος του αρχικού ναού αλλά προστέθηκε αργότερα από τον αρχιτέκτονα Eugène Viollet-le-Duc. 

Κατά τη διάρκεια αυτού του «λίφτινγκ» έγιναν και άλλες σημαντικές αλλαγές στην Παναγία των Παρισίων -τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.

«Η Νοτρ Νταμ δεν είναι ένα κτίσμα που έμεινε παγωμένο στο χρόνο» λέει ο Foyle.

Ωστόσο, η συζήτηση για τις εργασίες αναστήλωσης αναμένεται να είναι χρονοβόρες και να φέρουν στην επιφάνεια έντονα συναισθήματα.

«Ίσως να μην θέλουμε να χτίσουμε ένα αντίγραφο της Νοτρ Νταμ ώστε να μοιάζει όπως έμοιαζε πριν από 800 χρόνια. Ίσως θα θέλουμε να σεβαστούμε το γεγονός ότι λαβώθηκε από μια πυρκαγιά και να αφήσουμε κάποιο σημάδι αυτού -είναι όλα μέρη της ιστορίας του κτηρίου» λέει ο Burton.

Η ιστορία

Η Παναγία των Παρισίων θεωρείται ο σπουδαιότερος μητροπολιτικός χριστιανικός ναός και ένα από τα καλύτερα παραδείγματα της γαλλικής γοτθικής αρχιτεκτονικής. Έχει κλείσει περισσότερα από 850 χρόνια ζωής και η ιστορία της εντυπωσιάζει. Στο εσωτερικό του έχουν γίνει δεκάδες βασιλικοί γάμοι, η χειροτονία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως αυτοκράτορα της Γαλλίας, η στέψη του Ερρίκου ΣΤ΄της Αγγλίας ως βασιλιά της Γαλλίας, αλλά και οι νεκρώσιμες ακολουθίες των γάλλων προέδρων Σαρλ ντε Γκωλ και Φρανσουά Μιτεράν.

Όπως καταγράφεται στην έρευνα που έγινε για τη «Μηχανή του Χρόνου», οι εργασίες κατασκευής της άρχισαν το 1163, όταν στον βασιλικό θρόνο ήταν ο Λουδοβίκος Ζ της Γαλλίας και πάπας ήταν ο Αλέξανδρος Γ. Σύμφωνα με τοπικό θρύλο η πρώτη πέτρα που σήμανε την αρχή της οικοδόμησης του ναού είχε μήκος 130 μέτρα και πλάτος 48 μέτρα. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1345, κάτι που σημαίνει ότι χρειάστηκαν σχεδόν 200 χρόνια για να ανοίξουν οι πύλες του ναού στους πιστούς

Ήταν ένα τεράστιο έργο που χρειαζόταν έναν νέο αστικό σχεδιασμό για ολόκληρη την περιοχή. Καλύπτει μια επιφάνεια 4.800 τετραγωνικών μέτρων και έχει 35 μέτρα ύψος. Έχει χώρο για περισσότερους από 6 χιλιάδες ανθρώπους και η μεγαλύτερη από τις 4 καμπάνες της ζυγίζει 13.000 κιλά. Το Νοτρ Νταμ, όπως αλλιώς είναι γνωστός ο ναός, χτίστηκε κοντά στον ποταμό Σηκουάνα, στο σημείο όπου πριν βρισκόταν ο ναός Σεντ-Ετιέν. Όταν ο Μορίς ντι Σάλι εξελέγη επίσκοπος του Παρισιού το 1160, πρότεινε την κατεδάφιση του Σεντ-Ετιέν και την ανακατασκευή ενός ναού που θα ήταν αφιερωμένος στην Παναγία.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου XIV και του Λουδοβίκου XV, ο καθεδρικός ναός υποβλήθηκε σε πολλές αλλαγές, ώστε να ταιριάζει με το ύφος της εποχής. Το ιερό αναδιοργανώθηκε και πολλά από τα παράθυρα του 12ου και του 13ου αιώνα που ήταν κατασκευασμένα από βιτρό αντικαταστάθηκαν με απλό γυαλί για να φέρουν περισσότερο φωτισμό στην εκκλησία. Ένας πυλώνας στην κύρια πόρτα του ναού κατεδαφίστηκε για να διευρυνθεί η είσοδος.

Η γαλλική επανάσταση ήταν μια από τις πιο καταστροφικές περιόδους για τον ναό. Οι εξεγερμένοι αποκεφάλισαν 28 αγάλματα βιβλικών βασιλιάδων που βρίσκονταν στο εσωτερικό του ναού, καθώς νόμιζαν ότι αναπαριστούσαν γάλλους βασιλιάδες. Με αυτόν τον τρόπο ήθελαν να δείξουν την αντίθεσή του στην μοναρχία. Πολλά από τα κεφάλια των αγαλμάτων βρέθηκαν σε ανασκαφές το 1977 και μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Μεσαιωνικό Μουσείο της Γαλλίας. Διέλυσαν επίσης, πολλά ακόμη αγάλματα με εξαίρεση ένα της Παναγίας και το αρχικό κωδωνοστάσιο του ναού. Μετονόμασαν την Παναγία των Παρισίων σε Ναό της Λογικής και αντικατέστησαν πολλά από τα αγάλματα της Παναγίας με αγάλματα της θεάς Ελευθερίας. Λίγο αργότερα χρησιμοποιούσαν τον ναό ως αποθήκη κρασιών και τροφίμων.

Μετά την γαλλική επανάσταση υπογράφηκε το «Κονκορδάτο του 1801″, μια συμφωνία μεταξύ του Πάπα και του γαλλικού Κράτους, στην οποία εδραιώθηκε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ως η πλειοψηφική εκκλησία της Γαλλίας. Ήταν ουσιαστικά μια εθνική συμφιλίωση μεταξύ επαναστατών και Καθολικών. Με την υπογραφή της συμφωνίας η Παναγία των Παρισίων επέστρεψε στα χέρια των Καθολικών. Στο κατεστραμμένο εσωτερικό της Παναγίας των Παρισίων ο Ναπολέων Βοναπάρτης στέφθηκε «αυτοκράτορας των Γάλλων» στις 2 Δεκεμβρίου 1804, ενώ μερικά χρόνια αργότερα στο εσωτερικό του ναού παντρεύτηκε την Μαρία Λουίζα, δούκισσα της Πάρμας.

Ο ναός παρέμενε παραμελημένος μέχρι που ο Βίκτορ Ουγκώ δημοσίευσε το μυθιστόρημά του με τίτλο η «Παναγία των Παρισίων» το 1831. Η υπόθεση μεταφέρθηκε με μεγάλη επιτυχία στον κινηματογράφο το 1839. Ο ναός έγινε μόδα και έτσι το 1843 ανατέθηκε στον γάλλο αρχιτέκτονα Εζέν Βιολέ-λε-Ντυκ η ανακαίνισή του. Τα έργα διήρκεσαν σχεδόν 25 χρόνια. Μετέφερε κάποια παλιά γλυπτά που είχαν διασωθεί σε μουσεία της πόλης και τα αντικατέστησε με νέα.  Δημιουργήθηκαν νέες τοιχογραφίες στο εσωτερικό, κατασκευάστηκε νέο σκευοφυλάκιο και κωδωνοστάσιο αντικαταστάθηκε. Προστέθηκαν επίσης γλυπτά γκαργκόιλ, τα οποία αναπαριστούσαν δαίμονες.

Τα γκαργκόιλ κατασκευάζονταν για να αποτρέψουν το νερό της βροχής να έρθει σε επαφή με την τοιχοποιία, ώστε να προστατευτεί ο ναός από την υγρασία. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο ναός στάθηκε σχεδόν αλώβητος με ελάχιστα σημάδια από σφαίρες. Στις 26 Αυγούστου 1944 δεκάδες πιστοί συγκεντρώθηκαν στον ναό για να γιορτάσουν την απελευθέρωση από τους Ναζί και να ευχαριστήσουν τον Θεό. Ανάμεσα στους παρευρισκόμενους ήταν και ο στρατηγός Σαρλ ντε Γκολ. Περίπου είκοσι χρόνια αργότερα το 1963 άρχισε η μεγάλη επιχείρηση καθαρισμού της πρόσοψης του ναού. Μετά από πολλούς αιώνες απέκτησε και πάλι το αρχικό του χρώμα.

Όμως, η αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση στο Παρίσι του 19ου και 20 αιώνα επιτάχυνε τη διάβρωση των διακοσμητικών στοιχείων του εξωτερικού του ναού, ενώ η πέτρα αποχρωματίστηκε. Κάποια γκαργκόιλ καταστράφηκαν. Το 1991 άρχισαν νέα έργα αποκατάστασης του εξωτερικού, χωρίς όμως να αλλάξουν την αρχιτεκτονική του μνημείου. Το 2018 η γαλλική κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι θα έδινε 50 εκατομμύρια δολάρια για έργα συντήρησης και επιδιορθώσεις, αλλά η Αρχιεπισκοπή του Παρισιού είχε υπολογίσει ότι χρειάζονταν περισσότερα από 185 εκατομμύρια δολάρια.

Και πλέον, η μεγάλη πυρκαγιά της 15ης Απριλίου έχει αλλάξει πλήρως τα δεδομένα…

Comments are closed