Αρχιτεκτονική του Δημόσιου Χώρου: Respubica & Camouflage

Ηλίας Κωνσταντόπουλος

ΑΜΗΧΑΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ, ΙΔΙΑ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

Η έννοια του δημόσιου χώρου, του κοινού μας τόπου, είναι συνυφασμένη με την έννοια της κοινότητας και του δήμου, του αγαθού που είναι δημόσιο πράγμα, ‘res-publica’. Παράγωγα του δήμου και του δημόσιου αποτελούν και οι ονομασίες πολιτευμάτων, όπως Δημοκρατία και Republic, ενώ το νόημα τους επαναπροσδιορίζεται συνεχώς και μεταβάλλεται ανάλογα με τα ιστορικά συγκείμενα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των δυο μεγάλων κομμάτων των ΗΠΑ, του Δημοκρατικού και του Ρεπουμπλικανικού, τα οποία άλλαξαν εκ διαμέτρου ιδεολογίες (προοδευτικό-συντηρητικό)και τις θέσεις τους για τα κοινά, σε περιόδους μεγάλων ιστορικών ανακατατάξεων.[1]

Παρόμοιες μεταλλάξεις μπορούν να εντοπισθούν και στην σύγχρονη Αρχιτεκτονική, οι οποίες φανερώνουν, μέσα στη διάρκεια λίγων μόνον δεκαετιών, την πλήρη ανατροπήπροθέσεων και πρακτικών οργάνωσης και διαχείρισης του Δημόσιου Χώρου. Οι δυνατότητεςελεύθερης πρόσβασης και προσπέλασης των ανοικτών περιοχώνστις πόλεις, ενώ υποστηρίζονται από την ρητορική των σύγχρονωνδημοκρατικών πολιτευμάτων,αμφισβητούνται ουσιαστικά σε μία χρονική στιγμή κατά την οποία οι έννοιες της διαφάνειας και της ασφάλειας βρίσκονται αντιμέτωπες. Αυτές οι δυσεπίλυτες αρχιτεκτονικά αντιθέσεις μπορούν να εντοπισθούν χαρακτηριστικά στα όρια του αστικού ιστού στις πρεσβείες των ΗΠΑ, στην Αθήνα και το Λονδίνο.

 

Έκπληξη προκαλεί η εικόνα της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήναστη δεκαετία του 1960, με την ανοικτότητα του περιβάλλοντος χώρου.Η πρεσβεία,  τοποθετημένη σε μία απερίφρακτηπράσινη νησίδα – ένα σύγχρονοpavilionσ’ ένα πάρκο στο κέντρο της Αθήνας – βρίσκεται σε ηχηρή αντίθεση με την σημερινή της εικόνα, περιφραγμένημε υψηλά κάγκελα και οχυρωματικούς ογκόλιθους.

H εικόνα της νέας Πρεσβείας των ΗΠΑ στο Λονδίνο, η οποία επίσης περιβάλλεται από ένα καταπράσινο χώρο με μία λίμνη, εξίσουεκπλήττει με τα σημαντικά οχυρωματικά έργα τα οποία έχουν καμουφλαριστεί μέσα στο όμορφο landscaping.

Είναι φανερό ότι οι αλλαγές αυτές, όχι μόνον στις δύο πρεσβείες αλλά και στους περιβάλλοντες δημόσιους χώρους, οφείλονται σε νέα ζητήματα ασφάλειας που έχουν ανακύψει στην εποχή μας. Εάν αυτά αφορούσαν μόνον τις πρεσβείες το θέμα θα περιοριζόταν μόνονσε αυτές . Όμως τα ζητήματα που προκύπτουν αφορούν συνολικότερα τον αστικό χώρο, και η διερεύνηση τους είναι διδακτική για τις σύγχρονες σχεδιαστικές προκλήσεις.

Η μελέτη τηςμεταβαλλόμενης σχέσης των πρεσβειών με τον δημόσιο χώρο οφείλει να στραφεί σε τρεις κατευθύνσεις. Στις θέσεις των αρχών που ανέθεσαν τον  σχεδιασμό τους, στις προθέσεις των αρχιτεκτόνων που εκπόνησαν τις μελέτες και στις κριτικές που εκφράστηκαν μετά την υλοποίηση τους.

Οι αλλαγές που ακολουθούν στις ημέρες μας, προκειμένου να  αντιμετωπιστούν ζητήματα ασφάλειας σε σχέση με τα κτίρια και τον περιβάλλοντα χώρο, επιφέρουν ένα μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας σχεδιαστικής ανταπόκρισης,που έχει αντίκτυπο στον σχεδιασμό και την ποιότητα των δημόσιων χώρων των πόλεων.

 

ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ

Οι πρεσβείες είναι κτίρια γραφείων μ’ ένα ισχυρό συμβολισμό.Οπολιτικός και αρχιτεκτονικός λόγοςπου τις ακολουθεί, τόσο την εποχή που δημιουργήθηκαν όσο και σήμερα, επικεντρώνεται στον αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα των κτιρίων. Εκφράσεις μιας ηγεμονικής ταυτότητας, πουεπιδιώκουν ταυτόχρονα να ενσωματώσουν στοιχεία του geniusloci της χώρας φιλοξενίας. Ζητούμενο είναι το ισοζύγιο ανάμεσα στο εισαγόμενο και στο εντόπιο,κυριαρχία υπό το πρίσμα της ένταξης.

Ο σκοπός ενός κτιρίου Πρεσβείας  των ΗΠΑ, όπως διατυπώνεται από το StateDepartment, είναι η έκφραση της «Αμερικάνικης Δημοκρατίας» και ο μεγαλύτερος σεβασμός για το ιστορικό περιβάλλον[2].Ο στόχοςαυτός,που καθορίζει την βασική αρχή σχεδιασμού ενός δισυπόστατου αντικειμένου, αποτελεί ένα δισεπίλυτο πρόβλημαγια τους μοντέρνους αρχιτέκτονες οι οποίοι επιλέγουν την συμβιβαστική λύση ενός μοντέρνου κλασικισμού, σύγχρονη μεταγραφή διαχρονικά καταξιωμένων κλασικών μορφών.

Παράλληλα όμως με αυτή την προβληματική, υπάρχει και μια άλλη κρίσιμη αρχιτεκτονική πτυχή που δεν αφορά στην μορφή του κτιρίου και τον συμβολισμό του, αλλά στα όρια που θέτει σε σχέση με τον αστικό ιστό και τον περιβάλλοντα χώρο.

ΑΘΗΝΑ

Οικείο παράδειγμα αποτελεί η διαμόρφωση του χώρου της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, σχεδιασμένη από τον WalterGropius (1959-1961), ως ένα ελεύθερα ιστάμενο κτίριο.Σύμφωνα με τον Gropius, η πρόθεση του TAC ήταν ‘να βρούμε το πνεύμα της ελληνικής προσέγγισης χωρίς να μιμηθούμε κανένα κλασικό μέσο’.[3]Ο σύγχρονος κλασικισμός της πρεσβείας, αγγελιαφόρος της  μεταπολεμικήςαμερικανικής διπλωματίας[4], προβάλλεται μέσα σ’ ένα ειδυλλιακό πάρκο, έναν ανοικτόκαι προσπελάσιμο δημόσιο χώρο, αδιανόητο για τα σημερινά δεδομένα, που θωρακίζουν την περίμετροαπό τον πέριξ αστικό χώρομε περιφράξεις.

Οι εγκωμιαστικές περιγραφές του έργου[5]στην εποχή του,για την ‘Έκφρασιν της συνθέσεως’, επισημαίνουν ότι πρόκειται για ‘ένα οικοδόμημα με εμφάνισην γαλήνης, ηρεμίας και φιλοφροσύνης, το οποίον αντικατοπτρίζει τας βασικάςπολιτικάς επιδιώξεις των Ηνωμένων Πολιτειών’, γεγονός που οφείλεται στην χρήση των υλικών (λευκό Πεντελικό μάρμαρο, γαλανό κεραμικό πλέγμα) καθώς επίσης και στη διάνοιξη ενός μεγάλου τμήματος του ισογείου προς την κυρία είσοδο με θέαπρος το αίθριο – σύγχρονη εκδοχή του κλασσικού πνεύματος.

Αναλυτικάπεριγράφεται ητου σχέση με το περιβάλλον: ‘Το διαγωνίως επικλινές του οικοπέδου εκλιμακώθη εις σειράν ορθογωνίων κατωφερικών διαζωμάτων. Το τελευταίον διάζωμα ευρίσκεται επί της Λ. Β.Σοφίας και χρησιμεύει ως η κυρία πρόσβασις των πεζών. Αυτή η πλατεία, η οποία είναι διακοσμημένη με μαρμάρινα εδώλια, ανθοστοιχίας και μεγάληνυδατίνηνεπιφάνειαν μετά γλυπτού αναβρυτηρίου, είναι η υποδοχή δια το κοινόν.Δεν υπάρχουν κιγκλιδώματα πέριξ της περιοχής.’Η καταληκτική αυτή φράση συμπυκνώνει όλες τις δημοκρατικές, κλασικές και σύγχρονες αρχές που εκφράζει το κτίριο.

Η αρετή του ανοικτού, δημόσιου χώρου δεν είναι η σημερινή πραγματικότητα της Πρεσβείας και δεν ήταν αυτονόητη ούτε πριν από μισό αιώνα, γι’ αυτό και τονίζεται ιδιαίτερα.Ας θυμηθούμε ότι μόνοπριν από λίγα χρόνια η Ακαδημία Αθηνών ζήτησε κιγκλιδώματα για προστασία από τους συνεχείς βανδαλισμούς, ενώτο ΚΣΝΜ τα απέρριψε.[6]

Μετά από τις βομβιστικές επιθέσεις (1996, 2007) τα πράγματα αναγκαστικά αλλάζουν, και η Πρεσβεία περιφράσσεται με υψηλά κιγκλιδώματα και με κυβικές κατασκευές από οπλισμένο σκυρόδεμα φυτεμένες με άνθη. Οι νέες κατασκευέςστο πεζοδρόμιο της Βασ. Σοφίαςαποτελούνένα ανάχωμα στις πιθανές επιθέσεις, πουόμως διαρρηγνύει ριζικά και την σχέση με την πόλη. Το πάρκο δεν είναι πλέον μία ανοικτή πλατεία αλλά ένας κλειστός, εσωτερικός κήπος.

 

ΛΟΝΔΙΝΟ Ι

Η περίπτωση της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην GrosvenorSquare του EeroSaarinen (1955-1960), χωροθετημένη στο Mayfair του Λονδίνου, αποτελούσε επίσης μέρος του προγράμματος ανέγερσης νέων πρεσβειών των ΗΠΑ σε όλη την υφήλιο, από σημαντικούς αρχιτέκτονες[7]εκείνης της περιόδου.

Ο Saarinen, όπως και οGropius, στοχεύει σε ένα σύγχρονο οικοδόμημα με κλασικές αξίες, χαρακτηριστικό δείγμα του μεταπολεμικού μοντερνισμού, αναφερόμενος την κλίμακα του έργου και στα υλικά των όψεων(Portlandstone, ανοδειωμένο αλουμίνιο) που βοηθούν στην ένταξη του κτιρίου στην πλατεία.

Αντίθετα, οι κριτικοί της εποχής (R. FurneauxJordan, ReynerBanham) θεωρούν ότι αποτυγχάνει και στα δύο μέτωπα και σε αυτό της ένταξης και σε αυτό της έκφρασης, χαρακτηριστικά της τραγωδίας του ‘Αμερικανισμού’.Ιδιαίτερα επικριτικός ο PeterSmithson, και αντίθετος προς την μνημειακότητα του προγράμματος, θεωρεί ότι το καίριο ερώτημα δεν είναι ‘ποιό είναι το στυλ μιας πρεσβείας, αλλά ποια είναι η φύση της’[8],  τι πρεσβεύει.

Η επιδίωξη ενός δημοκρατικού ύφους για την εικόνα των ΗΠΑ στο εξωτερικό, που θα ικανοποιούσε την αμερικανική κυβέρνηση, ενώ θα υποκλινόταν στην χώρα που τους φιλοξενούσε, αναζητούσε μία νέα αρχιτεκτονική έκφραση. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική, φιλτραρισμένη μέσα από μία μινιμαλιστική εκδοχή του κλασικισμού αποτελούσε την κατάλληλη συσκευασία του εξαγώγιμου προϊόντος, της γενναιόδωρης και φιλικής πλανητικής εξουσίας. Αν ο μοντερνισμός έφερνε την διαφάνεια, την λιτότητα και την ανοικτότητα, ο κλασικισμός προσέφερε το απαραίτητο κύρος για την δημιουργία κτιρίων τα οποία θα συνδύαζαν την κυρίαρχη ηγεμονική φυσιογνωμία των ΗΠΑ στο εξωτερικό με την εικόνα του αγαθού και ευαίσθητου φιλοξενούμενου.

Όμως με την πάροδο του χρόνου,όπως και στην περίπτωση της Αθήναςκαι για τους ίδιους λόγους, η σχέση της Πρεσβείας του Λονδίνου με την πόλη μεταβάλλεται, καθώς καταφεύγει σε παρόμοιες τακτικές περίφραξης και αποστασιοποίησης από την πόλη. Σταδιακά, οι απαιτήσεις για αυξημένη ασφάλειααπό τρομοκρατικές επιθέσεις, μετατρέπουν την πλατεία Grosvenor σε μία αβίωτη, οχυρωμένη περιοχή.‘Η αμερικανική αποστολή στο Η.Β., που στεγάζεται στο κομψό κτίριο της πλατείας GrosvenorSquare, αποφάσισε να μετακομίσει όταν η συνεχώς αυξανόμενη περίμετρος του ογκώδους εξοπλισμού ασφαλείας δεν μπορούσε πλέον να συγκρατηθεί στους δρόμους του Mayfair και η τρομοκρατική απειλή δεν ήταν πλέον ανεκτή από τους γείτονές του… Μία ένοικος της πλατείας, η Ρωσίδα κόμισα AncaVidaeff, πραγματοποίησε απεργία πείνας, ενώ το τοπικό συμβούλιο δημοσίευσε επιστολή διαμαρτυρίας στην WashingtonPost και τους Times ενάντια στην παρουσία της πρεσβείας.’[9]

Από το 2007,η αναβάθμιση ασφαλείας του κτιρίου με μπετονένιες ζαρντινιέρες, αντιαρματικούς τοίχους, φυλάκια φρουρών και δομές παρεμπόδισης της κυκλοφορίας, είχε στρατιωτικοποιήσειτην πλατεία Grosvenor. Αλλά ακόμα και αυτές οι προσθήκες κόστους 15 εκατομμυρίων δολαρίων, ‘δεν είχαν θεωρηθεί επαρκείς για την προστασία αυτού του FortressAmerica.’[10]

Με τα ίδια λόγιαπεριγράφεται η κατάσταση και στην πρεσβεία των ΗΠΑ στο Όσλο, σχεδιασμένη επίσης από τονSaarinen: ‘Στις πρώτες μέρες το κτίριο ήταν προσβάσιμο από το κοινό και ήταν γνωστό για την εκτεταμένη μουσική του βιβλιοθήκη τζαζ και rock-and-roll. Αργότερα, καθώς οι ανησυχίες για την ασφάλεια αυξήθηκαν, το κτίριο έκλεισε για τους ντόπιους, κερδίζοντας το ψευδώνυμοFortressAmerica.’[11] Η νέα πρεσβεία που ανταποκρίνεται σε ‘φιλόδοξα πρότυπα ασφαλείας και περιβαλλοντικά πρότυπα’,χωροθετείταιπια έξω από το Όσλο.

ΛΟΝΔΙΝΟ ΙΙ

Μετά από μια σειρά θανατηφόρων βομβιστικών επιθέσεων στις αμερικανικές πρεσβείες και σε άλλα μέρη του κόσμου, το Κογκρέσο αποφασίζει ότι,‘όλες οι πρεσβείες πρέπει να τοποθετηθούν πίσω από το δρόμο σε μία “ζώνη απομόνωσης” 100 ποδών και να χτιστούν μέσα σε ένα αυτοτελή χώρο τουλάχιστον 4,5 στρεμμάτων.’[12]

Εγκαταλείποντας το κτίριο στη GrosvenorSquare, το 2017 ολοκληρώνεται η νέα Πρεσβεία των ΗΠΑ[13] στην περιοχή NineElms(Battersea)του Λονδίνου. Παράλληλα με την ανάγκη για ασφάλεια οι KieranTimberlake,αρχιτέκτονες του έργου,συμμεριζόμενοι το ‘όραμα’ του StateDepartment ‘να θέσει ένα νέο πρότυπο στο σχεδιασμό της πρεσβείας, εκπροσωπώντας τα ιδανικά της αμερικανικής κυβέρνησης’, προβληματίζονται:‘Πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε μια πρεσβεία που να αντικατοπτρίζει τις βασικές αξίες της δημοκρατίας-διαφάνειας, ανοίγματος και ισότητας- και είναι φιλόξενη, ασφαλής και εξαιρετικά βιώσιμη;[14]Τονέο,αειφορικό και διάφανο κτίριο,‘NormanCastle’ όπωςήδηαποκαλείται, περιβάλλεται από μία διαμόρφωση από πράσινο και μία μεγάλη λίμνη – μία τάφρο.

Η εικόνα της ευχάριστης τοπιακής διαμόρφωσης, υποκρύπτει την εκτενή αμυντική θωράκιση της πρεσβείας. Παγκάκια στερεωμένα σε μπετόν συνιστούν ένα ανάχωμα σε επικείμενες επιθέσεις, ενώτοπράσινο ‘λιβάδι’ πίσωτουςδιακόπτεταιαπόέναπολύβαθύχαντάκι για κάθε ενδεχόμενο. Εμπόδιααπόατσάλικαισκυρόδεμακρύβονται μέσαστιςφυτεύσεις, ενώ πέρα από τα βαθμιδωτά καθιστικά μία μεγάλη υδάτινη έκταση 30 μέτρων προστατεύει την πρεσβεία, η οποίαορθώνεται πάνω σε μία πλίνθινη βάσηπου καλύπτεται από έναν μικρό καταρράκτη.

Εκτός από τις συγκαλυμμένες αυτές αμυντικές υποδομές μέσα στα όρια του οικοπέδου, η ευρύτερη περιοχή με την οποία γειτνιάζει η πρεσβεία είναι πλήρως ελεγχόμενη,σε μία ακτίνα προστασίας 30-50 μέτρων. Στην επισφαλή ισορροπία ανάμεσα στο δημόσιο κτήμα και το δημόσιο συμφέρον, η αποτροπήεξασφαλίζεται με την δημιουργία ενός απρόσιτου αστικού θύλακα.

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΚΑΜΟΥΦΛΑΖ:

FORTRESSURBANISMΚΑΙ Ο ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ

Από τα πολιτικά αυτά συγκείμενα,αλλάζουν ουσιαστικά στις ημέρες μας τα τοπία των πόλεων. Τα όρια γίνονται απροσπέλαστα, τα boundaries αντικαθιστούν τα borders, για να θυμηθούμε την χρήσιμη αντιδιαστολή του Sennett[15], οι καθημερινοί δημόσιοι χώροι, αντικαθίστανται από χώρους απόλυτα ελεγχόμενους – αντί για χώρους πολιτικούς (Πνύκα, HydeParkCorner), μετατρέπονται σε χώρους πολιτικά ελεγχόμενους.

Αντα παραδείγματα των Πρεσβειών συνιστούν ιδιαίτερες περιπτώσεις, οι αστικές αναπλάσεις που προτάσσουν, αποτελούν προάγγελο του σχεδιασμού των δημόσιων χώρων της πόλης συνολικότερα, του ελέγχου των ορίων και του αστικού εξοπλισμού.[16]Αυτές οι εξελίξεις δεν αποτελούν μεμονωμένα επεισόδια, αλλά αφορούν στον προβληματισμό για την αμυντική θωράκιση των σύγχρονων πόλεων, στη Νέα Υόρκη, την Βαρκελώνη, την Φλωρεντία, το Λονδίνο, τη Νίκαια, το Βερολίνο, κ.α.

Υιοθετώντας έννοιες του ‘defensiblespace’[17], νέες μέθοδοι ασφάλειας του δημόσιου χώρου αναπτύσσονται με πρωτοβουλίες όπως την ‘SecuredbyDesign’της βρετανικής αστυνομίας, ενώ τοNationalCounterTerrorismSecurity Officeοργανώνει σεμινάρια σε αρχιτεκτονικές σχολές, για τον σχεδιασμό ενάντια στην τρομοκρατία.

Τα μέσα που χρησιμοποιούνται, από τα ‘mosquitoalarms’ και τα άσχημα ‘anti-homelessspikes’, αντικαθίστανται πλέον από εξωραϊσμένα, μη ορατά αποτρεπτικά στοιχεία, που κρύβουν έναν εντυπωσιακό αμυντικό εξοπλισμό.[18]

Η περίμετρος μέτρων ασφαλείας (‘ringofsteel’) για την προστασία του κέντρου του Λονδίνου από τις επιθέσεις του IRAστις αρχές της δεκαετίας του 1990, σήμερα διαχέεται με πληθώρα μη ορατών μέσων, από κάμερεςCCTV,στρατηγικές φυτεύσεις,πλαγιοδρομήσεις και κλειστούς δρόμους, ‘με αποτέλεσμα την προοδευτική μείωση του αριθμού των σημείων πρόσβασης μέσα και έξω από το‘SquareMile’, καθιστώντας ευκολότερο να κλείσειη πόλη,με προειδοποίηση μιας στιγμής. … το οικονομικό κεφάλαιο επέστρεψε στη μεσαιωνική πόλη με τα τείχη, ο βαρύς τοίχος από πέτρα και κονίαμα απλά αντικαταστάθηκε με φραγμούς ενός πιο συγκεκαλυμμένου είδους… τάφρους και προμαχώνες, περιτυλιγμένους σε ενδύματα από γρανίτη και φυτεύσεις … δημιουργώντας μία ανήσυχη αστικότητα.’[19]

Ο δημόσιος χώρος πάσχει, έστω και αν τα στοιχεία αποτροπής είναι κρυφά. Ημετάλλαξη των Δημόσιων χώρων με ‘urbanlandscaping’ εν είδει ‘camouflage’, αναδεικνύει τους σύγχρονους προβληματισμούς που προκαθορίζουν τις σχεδιαστικές επιταγές των αρχιτεκτόνων και επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των πολιτών. Οι πρεσβείες απέκτησαν τα κιγκλιδώματα και τις τάφρους που δεν είχαν το 1960, και η υπόσχεση μιας ανοικτής κοινωνίας και συνύπαρξηςτων δημοτών με την πόλη, έχει διαρρηχτεί.

Τα όρια αναχαράζονται και καμουφλάρονται. Το HomeOffice στη Βρετανία παροτρύνει τους αρχιτέκτονες να σχεδιάζουν αντιτρομοκρατικά κτίρια,[20] οεπαναστάτης ΡεζίςΝτεμπρέ δημοσιεύει τοΕγκώμιο των Συνόρων,[21] ενώ ο αρχιτέκτονας StefanoBoeriπροτείνειδέντρα αντί για αναχώματα, για την προστασία από τρομοκρατικές επιθέσεις.‘Δεν πρέπει να αρνηθούμε οτιδήποτε μπορεί να μας προστατεύσει,’ ομολογεί, ‘αλλά νομίζω ότι είναι κρίμα να πρέπει να αποδεχθούμε να περπατάμε μέσα από δημόσιους χώρους με φόβο,ακόμη και να δεχόμαστε να επιδεινώσουμε την ποιότητα ζωής στις πόλεις … Δεν θέλουμε να φτιάξουμε μία μάσκα ή ένα πράσινο καμουφλάζ για τα στηθαία αναχαίτισης από σκυρόδεμα, θέλουμε να δημιουργήσουμε μια νέα συσκευή δημόσιου χώρου.’[22]

Η καλοπροαίρετη πρόταση του Ιταλού αρχιτέκτονα για όμορφες, αμυντικές φυτεύσεις, κάνει φανερό το δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι αρχιτέκτονες σήμερα, ισοδύναμο ίσως με το ερώτημα που θέτει ο LeCorbusier στο κλείσιμο του Versunearchitecture: ‘Architecture ouRévolution?’[23]

Η κατάχρηση της έννοιας της δημοκρατίας[24]ως προκάλυμμα κάθε δημόσιας και αστικής κατασκευής από το 1960 μέχρι σήμερα, τείνει να συσκοτίσειτις πρακτικές περιορισμού των κινήσεωνκαι των προσβάσεων των πολιτών στη σύγχρονη πόλη. Καθώς τα ζητήματα ασφάλειας αφορούν πλέον όχι μόνον τις πρεσβείες, αλλά όλα τα δημόσια κτίρια, σχολεία, νοσοκομεία ακόμα και οικισμούς,εμφανίζεται ένα μοντέλο ελέγχου αστικών περιοχών και μετατροπής τους σε‘fortresscities’[25]. Η προσεκτική μελέτη των αλλαγών που εφαρμόζονται στον δημόσιο χώροσήμερα, ακροβατεί σε ένα τεντωμένο νήμα ανάμεσα στους περιορισμούς που θέτει η επιθυμία για ασφάλεια και η επιθυμία για ελεύθερη προσπέλασητης πόλης.[26]

 

ΜΙΑ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ 

Καθώς η νέα Πρεσβεία των ΗΠΑ έχει πλέον μεταφερθεί στο NineElms, το κτίριο της GrosvenorSquare μετατρέπεται σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο137 κλινών από τον David Chipperfield. Κεντρική σημασία δίνεταιστην ανάδειξη της αρχιτεκτονικής του (διατηρητέου σήμερα) κτιρίου, και στην απόδοση της πλατείαςξανά στην πόλη του Λονδίνου: ‘Η ανανέωση του κτιρίου ως μέρους του GrosvenorSquareGarden αποτελεί τη βασική προϋπόθεση του σχεδιασμού. Με τα χρόνια, το κτίριο είχε συγκεντρώσει διάφορες αμυντικές δομές και φράγματα ασφαλείας που το αποσύνδεσαν από το αστικό περιβάλλον. Η απομάκρυνση αυτών των κατασκευών και των αρχικών περιμετρικώνπρανών ήταν ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της σύνδεσης του κτιρίου με το περιβάλλον. Καταστήματα, μπαρ και εστιατόρια βρίσκονται τώρα γύρω από την περίμετρο του ισογείου και συνδέονται με ένα πρόσφατα διαμορφωμένο δημόσιο χώρο, δημιουργώντας ένα ενεργό μέτωπο προς τον δρόμο … Για λόγους ασφαλείας, το κτίριο περιβάλλεται επί του παρόντος από μπουλόνια και οδοφράγματα. Όμως, όλα αυτά θα εξαλειφθούν ως μέρος των προτάσεων του Chipperfield, για να δημιουργηθεί ένας πιο ωφέλιμος δημόσιος χώρος.’[27]

Ίσως είναι σημείο των καιρών ότι το μότο της διεθνούς αλυσίδαςRosewoodHotels&Resorts, που θα αναλάβει την ενός εκατομμυρίου λιρών μετατροπή της πρώην πρεσβείας σε ξενοδοχείο, είναι ‘ASenseofPlaceJourneys’.Ταξίδια τα οποία ‘έχουν σχεδιαστεί για να βυθίζουν τους επισκέπτες στην πεμπτουσία μερικών από τους πιο επιθυμητούς προορισμούς στον κόσμο.’[28] Αυτό που χάνεται την ίδια στιγμή επανεμφανίζεται ως ο ιδεατός προορισμός … ο δημόσιος χώρος αναζητείται.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Andrew Gelman, The Twentieth-Century Reversal: How Did the Republican States Switch to the Democrats and Vice Versa?http://www.stat.columbia.edu/~gelman/research/published/reversal2.pdfMay 2013, R. Sept. 2013.
[2] Paolo Berdini, Walter Gropius, Editorial GustaviGili, 1996, σ. 221.
[3] Lois Craig and the staff of the Federal Architecture Project, The Federal Presence, The MIT Press, 1978, σ. 448.
[4]Ο EdwardDurellStone, αρχιτέκτονας της Πρεσβείας των ΗΠΑ στο Νέο Δελχί (1962), που είχε επίσης υιοθετήσει μία κλασικιστική τεχνοτροπία,  διατεινόταν ότι ‘Το κτίριο είχε συναρμολογηθεί σαν τον Παρθενώνα’, ενώ το Architectural Forum επαινούσε την προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου κυβερνητικού στυλ, με αρχιτεκτονική που μπορούσε να συγκεράσει την ‘δημοκρατική ζωτικότητα και τον ρομαντισμό της χώρας, τις χάρες της αλλά και την δύναμη της, όλα χωρίς πομπώδες στομφώδες, βάρος’. TheFederalPresence, σ. 443-4.
[5]Σύγχρονος Οικοδομική, 1962, σ. 356.
[6]Μαρία Θερμού, ‘Όχι κάγκελα στην Ακαδημία Αθηνών’, Το Βήμα, Πολιτισμός, 26 Μαρτίου 2013, https://www.tovima.gr/2013/03/26/culture/oxi-kagkela-stin-akadimia-athinwn/
[7] R. Neutra, R. Rapson, J. L. Sert, E. D. Stone, κ.α.
[8] Peter Smithson, The Federal Presence, σ. 447
[9] Oliver Wainwright, Fortress London: The New US Embassy and the Rise of Counter-Terror Urbanism. Harvard Design Magazine, No. 42 – S/S 2016, http://www.harvarddesignmagazine.org/issues/42/fortress-london-the-new-us-embassy-and-the-rise-of-counter-terror-urbanism
[10]Op.cit. Wainwright, Fortress London.
[11]  Patrick Lynch, Eero Saarinen-Designed US Embassy in Oslo to Be Preserved After Sale by Government, 12:00 – 26 December, 2016,  https://www.archdaily.com/802329/eero-saarinen-designed-us-embassy-in-oslo-to-be-preserved-after-sale-by-government
[12]Op.cit. Wainwright, Fortress London.
[13]Παρά τις αντιρρήσεις του Προέδρου Trump, κυρίως για λόγους οικονομικούς και γοήτρου.
[14]https://kierantimberlake.com/pages/view/88/embassy-of-the-united-states-of-america/parent:3
[15] Richard Sennett, The Public Realm, http://www.richardsennett.com/site/senn/templates/general2.aspx?pageid=16&cc=gb
[16] Harvard Design Magazine, τεύχος Run for Cover!, No. 42 – S/S 2016.
[17] Oscar Newman, Defensible Space; Crime Prevention Through Urban Design. Macmillan Publishing, 1973.
[18] Lucy Killgren, Safety obsession creates risk of ‘fortress’ cities, Special Report Smart cities / May 26, 2015. https://www.ft.com/content/680d8d2e-d897-11e4-ba53-00144feab7de
[19]Op.cit. Wainwright, Fortress London.
[20] Robert Booth, Home Office urges architects to design terror-proof buildings, Sat 22 Mar 2008 00.02
https://www.theguardian.com/politics/2008/mar/22/terrorism.uksecurity
[21]ΡεζίςΝτεμπρέ, Εγκώμιο των συνόρων, Μετ. Αντώνης Καραβασίλης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2015.
[22]GunseliYalcinkaya, Stefano Boeri proposes trees instead of barriers to protect against terror attacks, 24 August 2017. https://www.dezeen.com/2017/08/24/stefano-boeri-tree-barriers-prevent-vehicle-terror-attacks-news/
[23] Le Corbusier, Vers Une Architecture, 1923.
[24]‘This proposal…’, said Lucy Musgrave of Publica, the public realm consultant on the project, ‘ …will …democratize and upgrade all four surrounding streets in a high-quality and sympathetic way’. Amy Frearson, David Chipperfield reveals plans to convert US Embassy into Mayfair hotel, 7 April 2016.https://www.dezeen.com/2016/04/07/david-chipperfield-convert-eero-saarinen-us-embassy-mayfair-hotel-london/
[25] Op. cit. Killgren, Safety obsession creates risk of ‘fortress’ cities.
[26]Ας σημειωθεί η εννοιολογική αναντιστοιχία ανάμεσα ότι στη Wikipedia, όπου η αναφορά για τον δημόσιο χώρο γίνεται στο λήμμα ‘PublicSpace’, ενώ στη Βικιπαίδεια γίνεται στο λήμμα ‘Κοινόχρηστοι Χώροι’.
[27]https://davidchipperfield.com/project/30-grosvenor-square
[28]https://www.e-architect.co.uk/london/american-embassy-building

Comments are closed