Η εφεύρεση του δημόσιου πυκνωτή – Μια έτερη προσέγγιση της Μεσογειακής πόλης

Νικόλαος Μ.Καλδής

Περίληψη

Η ανακοίνωση εντάσσεται στον πρώτο άξονα του συνεδρίου: «Αναθεωρήσεις του Δημόσιου Χώρου», και στηρίζεται στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους 2016-17 στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Αρχιτεκτονική και Αστικός Σχεδιασμός του Πανεπιστημίου Πατρών με ερευνητικό πλαίσιο τα «Μεσογειακά Μέλλοντα – Mediterranean Futures» σε συνεργασία με τους καθηγητές κκ. Γεώργιο Πανέτσο και Ηλία Ζέγγελη.

Επιχειρείται, αρχικά, να δοθεί απάντηση στο ερώτημα σχετικά με το τί είναι αυτό που ορίζει την ταυτότητα της Μεσογειακής πόλης. Πιο αναλυτικά, εξετάζεται η ατομική, χωρική και αρχιτεκτονική διάσταση της έννοιας και εν συνεχεία γίνεται προσπάθεια συγκρότησης εκείνων των ειδικών χαρακτηριστικών που κάνουν μια πόλη της Μεσογείου ξεχωριστή. Μελετώντας συστηματικά τα εν λόγω αντικείμενα περί ταυτότητας προκύπτει μια σειρά από συμπεράσματα σχετικά με την πόλη και την ιδιαίτερη ταυτότητά της. Τα πορίσματα αυτά ταξινομούνται σε δυο κύριες ενότητες. Πρώτον διαπιστώσεις και αναγωγές γενικά περί ταυτότητας και δεύτερον περί της φυσιογνωμίας της Μεσογειακής πόλης, μιας και ο άνθρωπος – περιπατητής είναι αυτός που διαμορφώνει και αντιλαμβάνεται την ταυτότητα της πόλης, ως ένα σύνολο ετερόκλητων στοιχείων.

Στη συνέχεια, ύστερα από εκτεταμένη έρευνα για τη Μασσαλία διατυπώνεται σχεδιαστική πρόταση που εμπεριέχει τα παραπάνω αποτελέσματα της θεωρητικής έρευνας. Ύστερα από πληθώρα ιδεοσχημάτων και εναλλακτικών λύσεων, ο λιμενοβραχίονας – κυματοθραύστης του λιμανιού είναι ο τελικός χώρος. Προτείνεται μια συμπαγής δομή με ποικίλες λειτουργίες και προγράμματα. Οι υπηρεσίες της πόλης, το εμπορικό κέντρο, οι χώροι εκπαίδευσης και πολιτισμού τοποθετούνται παράλληλα στον κυματοθραύστη συνολικού μήκους 3 χλμ. Ενώ, αντίθετα, οι κατοικίες και οι χώροι φιλοξενίας κάθετα. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να δημιουργηθούν δημόσιοι χώροι καθ’ όλο το μήκος του κυματοθραύστη απέναντι από την πόλη δημιουργώντας ένα νέο αστικό τοπίο, έναν, τρόπον τινά, «δημόσιο πυκνωτή».

1 Εισαγωγή

Το παρόν δοκίμιο συντάχθηκε στο πλαίσιο του 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου για τον δημόσιο χώρο και στηρίζεται στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Αρχιτεκτονική και Αστικός Σχεδιασμός του Πανεπιστημίου Πατρών. Εξ αρχής, ο ευρύτερος στόχος της έρευνας ήταν διττός. Επιχειρείται να δοθεί απάντηση στο ερώτημα σχετικά με το τί είναι αυτό που ορίζει την έννοια της ταυτότητας. Πιο αναλυτικά, εξετάζεται η ατομική, χωρική και αρχιτεκτονική διάσταση της έννοιας και εν συνεχεία γίνεται προσπάθεια συγκρότησης εκείνων των ειδικών χαρακτηριστικών που κάνουν μια πόλη της Μεσογείου ξεχωριστή. Ακολούθως, εξετάζονται συγκεκριμένα παραδείγματα Μεσογειακών πόλεων. Οι πόλεις που μελετώνται επιλέχθηκαν λόγω της εξέχουσας θέσης που κατέχουν, ανά τους αιώνες, στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Χαρακτηρίζονται εξίσου, ήδη από τα αρχαία χρόνια, ως κατ’ εξοχήν Μεσογειακές πόλεις. Η Αθήνα, η Βαλέτα, η Μασσαλία και η Αλεξάνδρεια υπήρξαν ιστορικοί τόποι ανάπτυξης και αλληλεπίδρασης πολύ σημαντικών πολιτισμών για την πορεία της ανθρωπότητας.

2 Η ταυτότητα της Μεσογειακής πόλης

Μελετώντας συστηματικά τα εν λόγω αντικείμενα περί ταυτότητας της Μεσογειακής πόλης, γίνεται προσπάθεια διαχωρισμού της τυπικής Μεσογειακής πόλης σε δυο κατηγορίες. Εγγενώς, η πόλη της Μεσογείου αποτελεί ιστορικό τόπο συνύπαρξης λαών και πολιτισμών. Η πρωταρχική έννοια της λέξης «πόλις», αναφερόταν στην οχυρή ακρόπολη, όπου βρίσκονταν οι ιεροί χώροι των κατοίκων και, στη συνέχεια, στην κοινωνιολογική συγκρότηση ως αποτέλεσμα δράσης των πολιτών. Για πολλούς αιώνες λοιπόν οι πόλεις ήταν τειχισμένες και οι άνθρωποι είτε ζούσαν σε αυτές είτε στην ύπαιθρο (Λέφας Παύλος, 2003). Επόμενο λοιπόν είναι να γίνει διαχωρισμός της Μεσογειακής πόλης πρώτον σε «πόλη εντός των τειχών» και δεύτερον σε «πόλη εκτός των τειχών», υπονοώντας το ιστορικό κέντρο της άλλοτε πόλης με ότι συνεπάγεται και αντίστοιχα τη νέα πόλη γύρω από την παλιά χωρίς πεπερασμένα ευδιάκριτα όρια.

2.1 Η πόλη εντός των τειχών

Η πόλη εντός των τειχών, όντας το σημείο εκκίνησης, τρόπον τινά της πόλης, διαθέτει ένα ανυπολόγιστα πλούσιο και πολύπλοκο περιεχόμενο που δεν διακρίνεται με μια πρώτη ματιά. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορούμε να ισχυριστούμε πως η εντός των τειχών πόλη αποτελείται από ένα παχύ σύνολο στρώσεων ιστορίας της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Το τμήμα αυτό της πόλης, είναι εντελώς σαφές πως διαθέτει ευδιάκριτα όρια και διακρίνεται από κάποια χαρακτηριστικά. Πρώτον από την κεντρικότητα, τη μείωση δηλαδή των υψών από το κέντρο με τα χαμηλά κτήρια προς τα άκρα με τα ποιο υψηλά. Αξίζει, εδώ να σημειωθεί πως σε μια σύγχρονη δυτική μητρόπολη ισχύει η ακριβώς αντίστροφη έννοια της κεντρικότητας. Δεύτερον, ξεχωρίζει για τη σαφή αντίθεση μεταξύ πόλης υπαίθρου, διαθέτοντας έναν πεπερασμένο αριθμό οριοθετημένων πράσινων χώρων. Τέλος, στο κέντρο της ιστορικής πόλης εντός των τειχών, ακριβώς λόγω της μεγάλης ιστορίας ανά τους αιώνες και τα σημάδια της στο δομημένο περιβάλλον, συνυπάρχουν αναμειγνύονται αδιάκοπα ξεχωριστές λειτουργίες. Εργασία, διαμονή, αναψυχή, κυκλοφορία τόσο νέων όσο και ηλικιωμένων, ντόπιων και ξένων, φτωχών και πλούσιων.

Επιπλέον, χαρακτηρίζεται από τάξη και ιεράρχηση σε επίπεδο τόσο πολεοδομικό όσο και αρχιτεκτονικό. Ξεχωρίζει εύκολα τι είναι τί με αποτέλεσμα ο περιπατητής εύκολα να βιώνει από την πρώτη στιγμή την αντιληπτική σαφήνεια που προσφέρει προσεγγίζοντας αρθρώσεις επί του αστικού ιστού, και αυτό λόγω της μικρής κλίμακας, χρήσεις, ταυτότητες και πλούσιες εικόνες. Επικρατούν εξαιρετικού κάλλους δημόσια κτήρια, μικρής ή μεγάλης κλίμακας, προσβάσιμα ή όχι, με έντονο συμβολικό χαρακτήρα προσδίδοντας κύρος στο συγκεκριμένο κομμάτι της πόλης.

Ένα ακόμη, σπουδαίο χαρακτηριστικό της εντός πόλης αποτελούν τα ιστορικά ερείπιά της. Είναι σημαντικό να αναλογιστεί κανείς τι αντίκτυπο έχουν τα ερείπια στο χαρακτήρα της Μεσογειακής πόλης καθώς και ποια είναι η σημασία τους στην ταυτότητά της. Η σύγχρονη εικόνα του ερειπίου είναι αυτή που σηματοδοτεί τον χαρακτήρα της πόλης, που ορίζει την ταυτότητα της πόλης. Τα υπολείμματα της φθοράς και της ακρωτηριασμένης όψης, το ίχνος ενός ανθρώπινου γεγονότος είναι αυτό που διατηρείται στην συνείδηση των κατοίκων της πόλης και όχι η αρχική του εικόνα (Παπαδημητρίου Μαρία, 2009). Η γοητεία που κρύβεται στα ερείπια είναι σαγηνευτική, ακόμη και τα ερείπια εκείνα που δεν είναι αριστουργήματα αρχιτεκτονικής αλλά χαλάσματα και απομεινάρια.

Η αρχιτεκτονική εν γένει, παρόλο που η ιστορία της βρίθει από παραδείγματα «επανάχρησης», από τον Παρθενώνα έως την Αγιά Σοφιά υπό την ευρεία έννοια, μέχρι πρόσφατα δεν μπορούσε ή δεν επιδίωκε να καυχηθεί για παρόμοιες υψηλού επιπέδου πρακτικές. Λιγοστές αξιόλογες εξαιρέσεις μπορούμε να επισημάνουμε και στην Ευρώπη του «μοντέρνου» 20ου αιώνα, όπως το υποδειγματικό έργο του Carlo Scarpa (Κωνσταντόπουλος Ηλίας, 2012).

Η αθηναϊκή αρχιτεκτονική του 20ου αιώνα λίγα διακεκριμένα παραδείγματα επανάχρησης μπορεί να προσφέρει, ανάμεσα στα σημαντικά μεταπολεμικά κτήρια της ελληνικής πρωτεύουσας. Η μεσογειακή πόλη αλλά και τα κέντρα των ευρωπαϊκών πόλεων γενικότερα, είναι πλέον κορεσμένα. Μόνο πέραν του κέντρου νοούνται νέες οικοδομές, επεκτάσεις και διαμορφώσεις. Η συνηθέστερη, συνεπώς, ανάγκη που καλούνται να καλύψουν σήμερα οι αρχιτέκτονες στα αστικά κέντρα είναι η αναδιαμόρφωση, ανάπλαση, ανακατασκευή, αποκατάσταση και επανάχρηση ενός υπάρχοντος κτηρίου. Συνεπώς, η επανάχρηση κτηριακών συνόλων στην εντός των τειχών πόλη προτείνεται ως ένας νέος κανόνας που θα καθοδηγήσει το σχεδιασμό διαμορφώνοντας μια νέα αστική συνείδηση.

Τέλος, η ιστορία της Μεσογειακής πόλης είναι αλληλένδετα συνδεδεμένη με το φαινόμενο του τουρισμού. Κάθε πόλη της Μεσογείου παρουσιάζει χαρακτηριστικά μοναδικά, τόσο χωρικά και κλιματικά όσο και πολιτιστικά και ανθρωπιστικά. Τα αστικά κέντρα της Μεσογείου, και κυρίως ο πυρήνας τους, αποτελούν διαχρονικό πόλο έλξης τουριστών παγκοσμίως. Έτσι λοιπόν, ο τουρισμός θα έχει όλο και μεγαλύτερη σημασία για την οικονομία των πυρήνων των Μεσογειακών πόλεων.

2.2 Η πόλη εκτός των τειχών

Αναφορικά τώρα με την δεύτερη κατηγορία της Μεσογειακής πόλης, αυτή εκτός των τειχών, τα παραπάνω χαρακτηριστικά ανατρέπονται, από άποψη ορίων, τάξης, ιεραρχίας, προγράμματος και εν τέλει μορφής και κατ’ επέκταση αυτών εικόνας της πόλης και της ταυτότητάς της. Η νησίδα της εντός των τειχών πόλης, πλέον περιβάλλεται από τον ωκεανό της πόλης εκτός των τειχών.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, το ουσιαστικότερο στοιχείο της ταυτότητας μιας πόλης είναι τα όριά της. Μπορούμε όμως να πούμε με σαφήνεια πού τελειώνει η Αθήνα και που αρχίζει η Αλεξάνδρεια, μέχρι που φτάνει η Βαλέτα και που η Μασσαλία; Δυστυχώς σήμερα τα όρια αυτά των πόλεων, εκτός του κύριου πυρήνα τους, είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτα και ασαφή. Εδώ και αρκετές δεκαετίες, ξεκινώντας λίγο μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, γινόμαστε μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου επέκτασης της πόλης. Οπότε, η έλλειψη ορίων σε συνδυασμό με την μη ποικιλία και συνεχή ομοιογένεια, κάνουν την πόλη εκτός των τειχών να διακρίνεται από αταξία και έλλειψη ορίων.

Η τεράστια διασπορά εμπορικών δραστηριοτήτων στην περιφέρεια της πόλης, ιδίως αυτών που χρειάζονται τεράστιο χώρο, έχει δημιουργήσει μια συνεχή διάχυση χρήσεων και μορφών, προσδίδοντας στον χώρο μια χροιά αέναης αλλαγής. Εμφανίζονται, εν τέλει, συνεχώς μεγάλα αντικείμενα στην περιφέρεια, με κοινά χαρακτηριστικά. Εμπορικά κέντρα, στάδια και αθλητικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια, μεγάλες επιχειρήσεις και γραφεία, αλλά και κτήρια κατοίκησης δημιουργούν έναν ιστό γύρω από τον πυρήνα της πόλης χωρίς κανένα σταματημό, όντας κυρίως ιδιωτικά αλλά κατά βάση κοινόχρηστα. Συνεισφέροντας τα μέγιστα, στη διαμόρφωση της εύπλαστης, χαοτικής και ταυτόχρονα εξαιρετικά οικείας φυσιογνωμίας των σύγχρονων Μεσογειακών πόλεων.

Τέλος, και με βάσει τις περιπτώσεις μελέτης, είναι σύνηθες τελευταία το φαινόμενο πρόσκλησης αρχιτεκτόνων διεθνούς φήμης, «Star Architects», από τη διοίκηση των πόλεων να αναλάβουν τον σχεδιασμό νέων δημοσίων κτηρίων μεγάλης κλίμακας τόσο στη περιφέρεια όσο και στον πυρήνα της πόλης.

2.3 Ο ρόλος της μνήμης, του διαδικτύου και η ένταξη στο κοινωνικό σύνολο.

Συμπερασματικά, εκτός από όλα τα παραπάνω στοιχεία, ο άνθρωπος – περιπατητής είναι αυτός που διαμορφώνει και αντιλαμβάνεται την ταυτότητα της πόλης. Τη σημερινή εποχή οι επιρροές που συντελούν στον σκοπό αυτό είναι οι εξής: ο ρόλος της μνήμης, ο ρόλος του διαδικτύου και τέλος η ένταξη στο κοινωνικό σύνολο.

Η μνήμη ως το βασικό συστατικό της ταυτότητας, παίζει, αναπόφευκτα, τον ρόλο της εξήγησης για το πώς φτάσαμε ώς εδώ. Η ατομική μνήμη, ως διαμορφωτής της ετερότητας, και η ετερότητα, ως συστατικό της κοινής ταυτότητας, συνοψίζουν την ατομική και συλλογική μας παρουσία στο σήμερα. Η συλλογική μνήμη είναι το πρώτο συστατικό της οικοδόμησης του μέλλοντος, μέσω του φιλτραρίσματος επιτευγμάτων και καταστροφών. Η ατομική μνήμη, από την πλευρά της, είναι το βασικό στοιχείο της συμβολής μας στο παρόν.

Με την ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας, πλέον, οι παραδοσιακοί κοινωνικοί δεσμοί, οι οποίοι ήταν βασισμένοι στη χωρική συνάφεια, ανατρέπονται, με συνέπεια ο ρόλος του δημόσιου χώρου ως χώρου ελεύθερης συμμετοχής να εξασθενεί και νέες μορφές συλλογικότητας να τον υποκαθιστούν (Μάϊνα Άννα, 2007). Με την βοήθεια της τεχνολογίας μπορεί πλέον κάποιος να βρίσκεται σε επαφή -ή για την ακρίβεια σε άμεση σύνδεση- με άλλους ανθρώπους μέσω του διαδικτύου, ενώ ταυτόχρονα να παραμένει σωματικά μόνος.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό, επίσης, να κατανοηθεί πως οι διάφορες κοινωνικές ταυτότητες στην πόλη επηρεάζουν την ταυτότητά της. Σε ένα κοινωνικό σύνολο υπάρχουν πλειονότητες και μειονότητες. Ξεχωριστές κοινωνικές ταυτότητες αναγνωρίζουν στο ίδιο αντικείμενο ποικίλες χωρικές ταυτότητες ανάλογα με το πεδίο οράσεως, και αυτό είναι εξαιρετικά σοβαρό. Είναι γεγονός πως μια πόλη έχει μια συνολική ταυτότητα. Είναι επίσης σίγουρο πως διαθέτει έναν αριθμό επιμέρους ταυτοτήτων. Για διάφορες ομάδες η αντίληψη της ταυτότητας ενός αντικειμένου διαφέρει. Για παράδειγμα, η Αμερικάνικη Πρεσβεία στο κέντρο της Αθήνας, για τον ομογενή είναι ο τόπος της πατρίδας του στην χώρα φιλοξενίας, για κάποιον Έλληνα φοιτητή είναι ο τόπος που πρέπει να βασιστεί για να αποκτήσει τα απαραίτητα δικαιολογητικά για σπουδές στις Η.Π.Α., για κάποιον άλλον είναι ο τόπος που διαδηλώνει ενάντια στην αμερικάνικη κυβέρνηση και για έναν άλλον είναι ένα σπουδαίο έργο του Gropius.

2.4 Οι αντιλήψεις των Koolhaas και Foucault

Κλείνοντας, γίνεται αναφορά στις αντιλήψεις των Koolhaas και Foucault περί ταυτότητας της πόλης. Και αυτό διότι τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που περιγράφει ο καθένας τους στα γλαφυρά κείμενά τους μπορούν να αποτελέσουν πεδίο αναζήτησης μιας νέας ερμηνευτικής προσέγγισης της Μεσογειακής πόλης. Παρακάτω εξηγείται αναλυτικά αυτή η δυναμική της ταυτότητας της πόλης.

Η Μεσογειακή πόλη παρουσιάζει σημαντικές διαφορές ως προς τον τρόπο που εξελίσσεται μέσα στο χρόνο, αλλά και σε σχέση με το αντίστοιχο αμερικάνικο πρότυπο. Στις περισσότερες μεσογειακές πόλεις υπερισχύει η αυθόρμητη αστικοποίηση, εκτοπίζοντας την επιχειρηματική δραστηριότητα. Η πολιτισμική ποικιλία των κοινωνικών ομάδων που την απαρτίζουν, καθώς και η συνύπαρξη εποχών, δραστηριοτήτων και πολιτισμών που αφήνουν τα ίχνη τους στον αστικό ιστό, συνθέτουν μια εικόνα συμβίωσης ή και σύγκρουσης των διαφόρων αυτών κουλτουρών. Η μορφή και η ταυτότητά της καθορίζονται από την πολεοδομική εξέλιξη, τις κοινωνικές σχέσεις και το φυσικό και ιστορικό της τοπίο. Ο αστικός ιστός αποτελείται από αποσπασματικά υποσύνολα, όπου κυριαρχεί η εναλλαγή των κλιμάκων, η αναρχία στη δόμηση και η έλλειψη ιεράρχησης. Η έννοια της γειτονιάς, πλέον, είναι σχεδόν ανύπαρκτη στην Μεσογειακή μεγαλούπολη, ενώ η αίσθηση της στενότητας και η ετερογένεια των επιμέρους συστατικών του αστικού ιστού ολοκληρώνουν την εικόνα μιας τυπικής Μεσογειακής πόλης (Koolhaas Rem, 1995).

Τα κοινά χαρακτηριστικά των πόλεων της Μεσογείου με τη «Γενική πόλη» του Koolhaas είναι αρκετά. Τα σπουδαιότερα είναι: η όλο και περισσότερο επέκταση του φαινομένου της συνύπαρξης ποικίλων πολιτισμών, εθνών με διαφορετικά ήθη, έθιμα, κουλτούρα αλλά και στάση ζωής. Επίσης τείνουν να μοιάζουν ως ένα συνονθύλευμα παλιών κτηρίων, αρκετά από αυτά εγκαταλειμμένα, και γκρίζες πολυκατοικίες, αμφιβόλου αισθητικής. Το εμπορικό κέντρο παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στη λειτουργική διάρθρωση κάθε πόλης και, παρόλο την οικονομική και κοινωνική κρίση των τελευταίων ετών, είναι ένα φαινόμενο με πολλές επεκτατικές τάσεις σε κάθε Μεσογειακή πόλη. Τέλος έχουν επεκταθεί τόσο που έχουν φτάσει και εισχωρήσει στο γύρω φυσικό περιβάλλον.

Αντίθετα, οι πόλεις αυτές διαθέτουν ιστορία χιλιάδων χρόνων και η ταυτότητά τους είναι εξέχουσα στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Η ταυτότητά τους συνδέεται, με τη μοναδικότητα των φυσικών, αρχιτεκτονικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και ιστορικών χαρακτηριστικών τους. Αυτή η ταυτότητα εκφράζεται από την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και από την ποιότητα των τοπίων της πόλης. Τέτοια τοπία μπορεί να είναι οι εμβληματικές περιοχές ή οι χώροι της καθημερινής ζωής. Τέλος, διαθέτουν πολλά στρώματα ιστορίας και πολιτισμού τα οποία εγγράφονται στον ίδιο χώρο. Κάθε στρώμα αποτελεί υπόβαθρο και μπορεί να επιδράσει στο επόμενο. Όλα αυτά τα πολιτισμικά ίχνη στο πέρασμα του χρόνου, χωρίς να αλλοιωθούν, συγκροτούν σταδιακά τα χαρακτηριστικά της ταυτότητας της πόλης, που δίνει μορφή στον αστικό ιστό και στα μνημεία της. Κάτι που δεν μπορεί, να ξεχαστεί ποτέ.

Συνεπώς, οι πόλεις της Μεσογείου δεν είναι γενικές πόλεις σύμφωνα με αυτό που περιγράφει ο Koolhaas. Τα πιο πάνω κοινά χαρακτηριστικά που αναφέρθηκαν είναι αναγκαία αλλά όχι ικανά για να χαρακτηριστούν οι μεσογειακές πόλεις «γενικές πόλεις», κατά Koolhaas. Παρόλα αυτά όμως, η σύνδεση των παραπάνω με την πόλη εκτός των τειχών, σύμφωνα με την προαναφερθείσα κατηγοριοποίηση, είναι προφανής. Αντίστοιχα οι θεωρίες του Foucault περί της «ετεροτοπίας» σχετίζονται έντονα με την πόλη εντός των τειχών και εν γένει με οτιδήποτε ξεχωριστό μέσα στον συνολικό, εξαιρετικά ομοιογενή, αστικό ιστό της Μεσογειακής πόλης (Foucault Michel, 2012).

3 Η εφεύρεση του Δημόσιου Πυκνωτή

Οι στόχοι του εργαστηρίου, κατά τη διάρκεια του οποίου πραγματοποιήθηκε η σχεδιαστική πρόταση, ήταν, αφενός η ανταπόκριση στο ερευνητικό πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, και αφετέρου, στους στόχους του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού «The city as a significant environment» ή «Η πόλη ως βαρυσήμαντος τόπος», που δημοσιεύτηκε στο ιταλικό αρχιτεκτονικό περιοδικό Casabella το 1972, στο οποίο οι Ζέγγελης και Koolhaas, ΟΜΑ, κέρδισαν το πρώτο βραβείο με το πολυδημοσιευμένο έργο τους «Exodus or the Voluntary Prisoners of Architecture».

Η άσκηση του εργαστηρίου, καλούσε τους σπουδαστές να δώσουν μια νέα ερμηνεία των παραπάνω ζητουμένων, διαμέσου μελετών για την πόλη-λιμάνι της Μασσαλίας. Τα αιτούμενα του εργαστηρίου ήταν: η σύνδεση των δυο επιπέδων της πόλης, από τον κεντρικό σιδηροδρομικό μέχρι τη θάλασσα και ο εφοδιασμός της ακτογραμμής της Μασσαλίας με ένα νέο μέτωπο, που με την ευκαιρία που παρέχει το γεγονός πως το λιμάνι της πόλης μετακινείται δυτικά, και απελευθερώνεται ο τομέας των προβλητών που, προσαρτώμενος στον Δήμο, ενσωματώνεται στον ιστό της πόλης και κατά συνέπεια, συγκροτεί ένα νέο μέτωπο (Ζέγγελης Ηλίας, 2018).

Ύστερα από εκτεταμένη έρευνα για τη Μασσαλία καθώς και τη Μεσογειακή πόλη γενικά, ακολούθησε επιτόπου έρευνα στην πόλη. Μέσα από πληθώρα ιδεογσχημάτων και εναλλακτικών λύσεων, ο λιμενοβραχίονας – κυματοθραύστης του λιμανιού είναι ο τελικός χώρος. Προτείνεται μια συμπαγής δομή με ποικίλες λειτουργίες και προγράμματα. Οι υπηρεσίες της πόλης, το εμπορικό κέντρο, οι χώροι εκπαίδευσης και πολιτισμού τοποθετούνται παράλληλα στον κυματοθραύστη συνολικού μήκους 3 χλμ. Ενώ, αντίθετα, οι κατοικίες και οι χώροι φιλοξενίας κάθετα. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι να δημιουργηθούν ιδανικοί δημόσιοι χώροι καθ’ όλο το μήκος του κυματοθραύστη. Ένας μεταλλικό σκελετός υποστηρίζει ολόκληρη την κατασκευή και δημιουργεί την εντύπωση ότι οι δημόσιοι χώροι βρίσκονται στον αέρα. Η νέα πόλη μπορεί να φιλοξενήσει περίπου 2.000 άτομα.

4 Συμπεράσματα

Συμπερασματικά, μετά και τη διεξοδική συγκριτική διερεύνηση των παραπάνω παραδειγμάτων, η τροπή της ταυτότητας των πόλεων γίνεται σαφής καθώς και η διάρκεια των επιπτώσεων της αλλαγής αυτής. Μπορούμε να ισχυριστούμε εν γένει, πως τα ουσιαστικότερα στοιχεία της ταυτότητας μιας πόλης είναι τα όρια, τα κτήρια, οι άνθρωποι και οι δραστηριότητές τους. Είναι εξίσου σημαντικό επίσης να παραδεχτούμε, εν τέλει, πως η ταυτότητα της Μεσογειακής πόλης δεν αλλάζει, με την κυριολεκτική σημασία της λέξης, αλλά εμπλουτίζεται αδιάκοπα.

Η πρόταση, τέλος, αφορά σε μια «άλλη πόλη» που στέκεται απέναντι από τη Μασσαλία και προσφέρει μοναδικές εικόνες. Η αφθονία των δημόσιων χώρων, η τάξη, τα σαφή όρια, το πράσινο και η αυστηρή δομή είναι εκείνα τα στοιχεία που την κάνουν ιδανική.

Παραπομπές
Braudel F., Coarelli F., Aymard M., 1990, μετφρ. Αβδελά Έφη, Μπενβενίστε Ρίκα, Η Μεσόγειος, Ο χώρος και η ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
Cacciari Massimo,1999, μετφρ. Κυριαζόπουλος Ν., Το Αρχιπέλαγος, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Π. Τραυλός.
Foucault Michel, 2012, μετφρ. Μπέτζελος Τάσος, Ετεροτοπίες και άλλα κείμενα, Αθήνα: Πλέθρον.
Ζέγγελης Ηλίας, 2018, Η πόλη ως σημαντικό περιβάλλον: Ένα νέο μέτωπο για τη Μασσαλία, Άρθρο στο Συλλογικό έργο Mediterranean Futures, Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών
Κονταράτος Σάββας, 2014, επιμέλεια Μπεχράκη Ελένη, Ουτοπία και Πολεοδομία, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Κούρος Πάνος, 1999, Η αισθητική του αρχιτεκτονικού ερειπίου, Θεσσαλονίκη: Διδακτορική διατριβή, Α.Π.Θ.
Κωνσταντόπουλος Ηλίας, 2012, Επανάχρηση: μια νέα αστική συνείδηση, Άρθρο στο συλλογικό έργο Made in Athens, Αθήνα: Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.
Λέφας Παύλος, Siebel Walter, Binde Jerome, 2003, επιμέλεια Λέφας Παύλος, Αύριο οι πόλεις, Αθήνα: Πλέθρον.
Λέφας Παύλος, 2008, Αρχιτεκτονική και κατοίκηση: Από τον Heidegger στον Koolhaas, Αθήνα: Πλέθρον.
Μαϊνά Άννα, 2007, Ψηφιακός τόπος ή Δημόσιος χώρος, Αθήνα: Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Ε.Μ.Π.
Σημαιοφορίδης Γιώργος, 2005, επιμέλεια Ανανιάδης Δημήτρης, Διελεύσεις, κείμενα για την Αρχιτεκτονική και την Μεταπόλη, Αθήνα: Metapolis press.
Συλλογικό έργο, 2018, επιμέλεια Αίσωπος Γιάννης, Mediterranean Futures: Master in Architecture and Urban Design, Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών
Συλλογικό έργο, O.M.A., Koolhaas Rem, Mau Bruce, 1995, S, M, L, XL, Νέα Υόρκη.
Συλλογικό έργο, 2014, επιμέλεια Αίσωπος Γιάννης, μετφρ. Ζαφειρίου Αλέξανδρος, Tourism Landscapes: Remaking Greece, Τοπία Τουρισμού: Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, Αθήνα: ΔΟΜΕΣ.
Συλλογικό έργο, 2012, επιμέλεια Δραγώνας Πάνος, Σκιαδά Άννα, Made in Athens, Αθήνα: Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.

Comments are closed