Το αυτοκίνητο αλλιώς: το μέλλον της κινητικότητας στις πόλεις

της Μάγδας Πιτσιάβα*

Όταν ο σχεδιασμός έβλεπε το μέλλον των πόλεων στο αυτοκίνητο.
Στη δεκαετία του 1930, ο αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Frank Lloyd Wright οραματιζόταν την Broadacre City, την πόλη του μέλλοντος, μια διάχυτη μητρόπολη όπου τα αυτοκίνητα εξασφάλιζαν κινητικότητα προς όλες τις κατευθύνσεις και συμβόλιζαν την ελευθερία των κατοίκων (http://www.mediaarchitecture.at/architekturtheorie/broadacre_city/2011_broadacre_city_en.shtml).
Την ίδια δεκαετία οι μοντερνιστές αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, αξιοποιούσαν την ιδέα της αυτοκίνησης και διατύπωναν την περίφημη Χάρτα της Αθήνας σύμφωνα με την οποία οι βασικές λειτουργίες των πόλεων θα πρέπει να διαχωρίζονται με ιεραρχημένα δίκτυα κυκλοφορίας (https://modernistarchitecture.wordpress.com/2010/11/03/ciam’s-“the-athens-charter”-1933/ ).
Τα οράματα του Frank Lloyd Wright και των μοντερνιστών στη Βόρεια Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη στις δεκαετίες του 1950 και 1960 πήραν διαφορετικές μορφές: τη διάχυση των πόλεων, την προαστιακή ανάπτυξη, τη διεύρυνση της μαζικής κατανάλωσης και τη γενίκευση της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου. Οι μορφές αυτές συνοδεύτηκαν από σοβαρά προβλήματα: την κυκλοφοριακή συμφόρηση, την ανεπάρκεια στάθμευσης, τα ατυχήματα και την ρύπανση. Το όραμα της ελευθερίας και της αποτελεσματικότητας που υποτίθεται ότι θα έφερνε το αυτοκίνητο μετατράπηκε σε εφιάλτη.

Πηγή φωτογραφίας: http://bettercities.net

Πηγή φωτογραφίας: http://bettercities.net

Ο σχεδιασμός για τον περιορισμό του αυτοκίνητου: από τον ατομισμό στην κοινοχρησία.
Οι προσπάθειες σχεδιασμού των πόλεων εστιάζουν πλέον στον περιορισμό του αυτοκινήτου και την αντικατάστασή του με εναλλακτικά μέσα πιο φιλικά στο περιβάλλον και λιγότερο ενεργοβόρα. Οι πεζοί και τα ποδήλατα αποκτούν προτεραιότητα και ολόκληρες γειτονιές και κέντρα πόλεων μετασχηματίζονται σε πόλεις του περπατήματος χωρίς αυτοκίνητα (http://www.carfree.com).
Το σημερινό όραμα των πόλεων, των πολιτικών, των ειδικών και των κατοίκων τους, ιδίως των νεότερων, συνδέεται με την όσο γίνεται καλύτερη κάλυψη των αναγκών κινητικότητας με ήπια και μαζικά μέσα μεταφοράς χωρίς το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Πολύ γνωστό παράδειγμα ο Enrique Penalosa, δήμαρχος της Bogota, που ταυτίζει τη χρήση μαζικών μέσων μεταφοράς με τη δημοκρατία και την ισότητα λέγοντας ότι “A developed country is not a place where the poor have cars. It’s where the rich use public transportation.” (http://www.ted.com/talks/enrique_penalosa_why_buses_represent_democracy_in_action/transcript?language=en#t-40274).
Βασικό χαρακτηριστικό των νέων τάσεων είναι η έννοια της κοινής χρήσης των υποδομών, των δημόσιων συγκοινωνιών, των αυτοκινήτων, των ποδηλάτων. Για να συμβεί αυτό οι κάτοικοι θα πρέπει να έχουν συνεχή πρόσβαση σε δεδομένα για τις κυκλοφοριακές συνθήκες σε πραγματικό χρόνο. Η μελλοντική πόλη θα γίνεται πιο ελκυστική όσο οι δρόμοι της θα μετασχηματίζονται από πεδίο διεκδίκησης σε κοινό χώρο συμβίωσης όλων των τρόπων μετακίνησης.

Πηγή φωτογραφίας: theguardian.com

Πηγή φωτογραφίας: theguardian.com

Εφαρμογές κοινόχρηστων αυτοκινήτων και κοινόχρηστων ποδηλάτων (http://futureofcarsharing.com/, http://www.sustrans.org.uk/change-your-travel/reducing-your-car-use/car-clubs-and-car-sharing, http://www.easybike.gr/?lang=el ) λειτουργούν πια σε πολλές πόλεις με το σύνθημα ότι η πρόσβαση είναι προτιμότερη από την ιδιοκτησία.

Πηγή φωτογραφίας: http://www.easybike.gr/bikesharing-thessbike/?lang=el

Πηγή φωτογραφίας: easybike.gr

Η πόλη θεωρείται βιώσιμη όταν οι υποδομές επιτρέπουν στον πολίτη να διαλέξει μεταξύ διαφόρων μέσων μεταφοράς το πιο κατάλληλο για μια συγκεκριμένη μετακίνηση (ποδήλατο, περπάτημα, δημόσιες συγκοινωνίες, ιδιωτικό αυτοκίνητο) ή να συνδυάσει περισσότερα μέσα, μεταβαίνοντας από το ένα στο άλλο, άνετα χωρίς καθυστερήσεις, χάρις σε έξυπνες εφαρμογές.
Η πόλη της Θεσσαλονίκης παρακολουθεί τις νέες εξελίξεις στον σχεδιασμό των μεταφορών με εφαρμογές όπως τα κοινόχρηστα ποδήλατα από τον Δήμο Θεσσαλονίκης (http://www.thessbike.gr/el/), το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας από το ΣΑΣΘ (http://www.thita.gov.gr/sites/default/files/Project/Project/svak-thessaloniki-2014.pdf), το Κέντρο Ελέγχου της κυκλοφορίας του ΙΜΕΤ (http://www.eox.imet.gr/about.aspx?lang=el-GR) και την εφαρμογή σε κινητά τηλέφωνα WISERIDE από το Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής του ΑΠΘ σε συνεργασία με την ΕΜΙΣΙΑ ΑΕ που ενημερώνει σε πραγματικό χρόνο για τις συνθήκες κυκλοφορίας και τις εκπομπές ρύπων στο ΠΣΘ (http://www.mototriti.gr/data/news/preview_news/Foberh-efarmogh-WISERIDE-sth-Thessalonikh_102539.asp?pageprint=true).

Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην αστική κινητικότητα: προϋποθέσεις και προοπτικές.
Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στις μεταφορές έχει προχωρήσει σε πολυάριθμες εφαρμογές με στόχο τη βελτίωση της άνεσης και της ασφάλειας των μετακινούμενων και παράλληλα την εξοικονόμηση χρόνου, ενέργειας και γενικότερα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Χρησιμοποιώντας τη δυναμική πληροφόρηση για τις συνθήκες κυκλοφορίας στις πόλεις, οι εφαρμογές αυτές αλλάζουν τις αποφάσεις των κατοίκων για τους τρόπους και τις διαδρομές των μετακινήσεων, καθώς ενημερώνουν συνεχώς για τις διαθέσιμες δυνατότητες. Οι κάτοικοι μπορούν έτσι να γνωρίζουν τους χρόνους αναμονής των διαφόρων μέσων ή να προμηθεύονται εισιτήρια για τις δημόσιες συγκοινωνίες. Μπορούν επίσης να προσκαλούν στα σημεία ζήτησης μικρά λεωφορεία ή υπηρεσίες τύπου Uber.

Πηγή φωτογραφίας :http://dru-cdn.zipcar.com/sites/default/files/pictures/final_infographic_for_event.pdf?_ga=1.109849027.710151145.1381333353

Πηγή φωτογραφίας : dru-cdn.zipcar.com

Παρακολουθώντας κάποιος τις σημερινές εξελίξεις στον τομέα των μεταφορών και προβάλλοντας κάποιες από τις σημερινές πιλοτικές εφαρμογές που γίνονται σε διεθνή κλίμακα, θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος διαφορετικά την καθημερινότητα στην πόλη του όχι πολύ μακρινού μέλλοντος ως εξής:

  • Συστήματα μαζικών μεταφορών με όλες τις μορφές κινούνται είτε σε συγκεκριμένες διαδρομές είτε ανταποκρίνονται στη ζήτηση.
  • Μικρά αυτόνομα ηλεκτρικά οχήματα καθοδηγούνται από κατάλληλες συσκευές που βρίσκονται στο όχημα και την υποδομή, απαλλάσσοντας τους επιβάτες από την ευθύνη της οδήγησης.
  • H τροφοδοσία των καταστημάτων γίνεται συντονισμένα από στόλο ηλεκτρικών οχημάτων, ενώ η διεκπεραίωση πολλών υπηρεσιών και αγορών γίνεται χωρίς φυσικές μετακινήσεις.
  • Η ανθρώπινη παρέμβαση περιορίζεται κυρίως σε μετακινήσεις για αναψυχή και μετακινήσεις σε ήπια μορφή.

Το αυτοκίνητο αλλιώς και ο κρίσιμος ρόλος των πολιτών.
Ποια όμως πρέπει να είναι τα όρια της καινοτομίας στη διαμόρφωση των μελλοντικών πόλεων; Η τελική μορφή της κινητικότητας είναι η συνισταμένη πολλών παραμέτρων, πολιτικών, σχεδιαστικών και εξατομικευμένης συμπεριφοράς. Όσον αφορά τον σχεδιαστικό παράγοντα θα πρέπει να ελεγχθεί η αξιοπιστία των διαφόρων συστημάτων και η ομαλή και ασφαλής λειτουργία τους μέσα σε σύνθετες κυκλοφοριακές συνθήκες. Μπορούν τα έξυπνα συστήματα να αντικαταστήσουν τον ανθρώπινο παράγοντα στη λήψη των αποφάσεων στις κρίσιμες περιπτώσεις;
Κεντρικό ρόλο έχουν εδώ οι πολίτες που με τη συμπεριφορά τους θα απορρίψουν, θα αποδεχθούν ή θα προσαρμόσουν τις διάφορες μορφές καινοτομίας στις πραγματικές ανάγκες. Σημαντικές παράμετροι είναι επίσης η αποτίμηση της οικονομικής βιωσιμότητας και η κατανομή κόστους και οφέλους των διαφόρων εφαρμογών αλλά και το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο που θα συνοδεύει και θα εξασφαλίζει την ασφάλεια και τα δικαιώματα των πολιτών.
Τελικά διαφαίνεται ότι το αυτοκίνητο στις πόλεις του μέλλοντος θα πρέπει να λειτουργήσει αλλιώς – παράλληλα με τις κατάλληλες τεχνολογικές και οργανωτικές καινοτομίες. Η κινητικότητα στις μελλοντικές πόλεις θα πρέπει να προκύψει από την ένταξη των καινοτόμων εφαρμογών σε ένα κοινό όραμα για φιλική και βιώσιμη πόλη ώστε να μην αιφνιδιαστούμε πάλι από την εμφάνιση προβλημάτων όπως αυτά στα οποία μας οδήγησε η άλογη χρήση του αυτοκινήτου.

Pitsiava*Η Μάγδα Πιτσιάβα είναι καθηγήτρια Συγκοινωνιακής Τεχνικής και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Συγκοινωνιακής Τεχνικής στον Τομέα Μεταφορών, Συγκοινωνιακής Υποδομής, Διαχείρισης Έργων και Ανάπτυξης του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών και του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σχεδιασμός, Οργάνωση και Διαχείριση Συστημάτων Μεταφορών ΑΠΘ

Comments are closed