Γ. Δημόπουλος, Ε. Μπολτσής, Α. Χρηστάκη
Θεματικός άξονας:
Πρώτος άξονας: Αναθεωρήσεις του Δημοσίου Χώρου
Περίληψη
Θέμα της εισήγησης είναι να παρουσιάσει πτυχές μιας εναλλακτικής πρότασης για τον τρόπο με τον οποίο συντίθεται και λειτουργεί ο δημόσιος χώρος και ιδιαίτερα ο δημόσιος χώρος που σχετίζεται με χρήσεις πολιτισμού και τέχνης. Η εισήγηση αποτελεί εμβάθυνση πάνω στην διπλωματική μας εργασία στη σχολή Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών ΕΜΠ. Η πρόταση αφορά στην προσπάθεια αντιμετώπισης της σχέσης δημόσιου χώρου με κτήρια και χωρικές διαμορφώσεις μεγάλου μεγέθους και αποτυπώματος στον αστικό ιστό, οι οποίες φιλοξενούν χρήσεις πολιτισμού. Το παράδειγμα του ΚΠΙΣΝ (Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος) επιλέγεται ως πλέον υποδειγματικό κτήριο και διαμόρφωση δημοσίου χώρου με τα χαρακτηριστικά που μας ενδιαφέρουν αλλά και ως σύγχρονο πεδίο για παρεμβάσεις. Πτυχές της φυσιογωνμίας και του τρόπου με τον οποίο η γύρω γειτονιά οικειοποιείται τον δημόσιο χώρο αλλά και η σχέση της με τον κήπο στα όριά του και ευρύτερα αποτελούν έμπνευση και πρώτη ύλη για την πρόταση. Στόχος της παρέμβασής μας είναι η δημιουργία ‘πληγών’, στις οποίες η φυσιογνωμία και η λειτουργία του κήπου θα ανατρέπεται, ώστε να αναδυθεί μια διαφορετική λογική παρέμβασης στον δημόσιο χώρο: Συγκεκριμένα θα συγκροτηθεί μια ακολουθία ευχάριστων εκπλήξεων, που θα ξεδιπλώνεται καθώς ο επισκέπτης προσπαθεί να πλοηγηθεί στον κήπο. Αναγκαία για την εφαρμογή αυτού του στόχου είναι η επινόηση ενός συστήματος χωρικής οργάνωσης, που θα μπορεί να λειτουργεί με ευελιξία, προσαρμοστικότητα και να παρουσιάζει ποικιλία. Να διαθέτει αναγνωρισιμότητα σε επίπεδο μορφής καιτης ατμόσφαιρας και των χώρων που παράγει. Το σύστημα υλοποιείται μέσα από την επαναλαμβανόμενη χρήση μιας ελαφριάς μονάδας μεταλλικής κατασκευής σε συνδυασμό με παρεμβάσεις και τροποποιήσεις του υποβάθρου του κήπου, κατάργηση ορίων και αξόνων που διατηρούν όμως την αναφορά στον αρχικό χώρο, καταδεικνύοντας εντονότερα την αντιθετική σχέση ανάμεσα στις δύο συνυπάρχουσες χωρικές λογικές. Η παρέμβαση είναι λιγότερο έντονη στα όρια του κήπου, όπου η γειτονιά αξιοποιεί και οικειοποιείται το χώρο ενώ εμφανίζεται επιθετικότερη όσο πλησιάζει το κτήριο, με σκοπό να αντιπαρατεθεί. Η λύση που προτείνεται, ως πιθανή εκδοχή, είναι ενδεικτική της συνθετικής λογικής και αποτελεί πρόταση ανοιχτή. Το σύστημα εντούτοις, καθώς είναι πειραματικό από πολλές απόψεις, θα μπορούσε να εφαρμοστεί με επιτυχία, κατόπιν αλλαγών και σε επίπεδο γειτονιάς αλλά και σε άλλους δημόσιους χώρους κοντά σε κτήρια πολιτισμού.
Η εισήγηση βασίζεται σε διπλωματική εργασία που εκπονήθηκε το 2018 στο ΕΜΠ με επιβλέποντες τον κ. Σταύρο Σταυρίδη και την κ. Ειρήνη Μίχα.
- Εισαγωγή
Θέμα της εισήγησης είναι να παρουσιάσει πτυχές μιας εναλλακτικής πρότασης για τον τρόπο με τον οποίο συντίθεται και λειτουργεί ο δημόσιος χώρος και ιδιαίτερα ο δημόσιος χώρος που σχετίζεται με χρήσεις πολιτισμού και τέχνης. Ιδιαίτερο βάρος θέλουμε να δώσουμε στο πώς οι χώροι πολιτισμού όπως διαμορφώνονται στη σύγχρονη αρχιτεκτονική παγκοσμίως τείνουν να παράγουν δημόσιους χώρους και χρήστες εν γένει που θεωρούμε ότι μπορεί να συστηματοποιηθεί γύρω από κάποια κεντρικά χαρακτηριστικά. Το χωρικό και κοινωνικό αυτό φαινόμενο αποτελεί για εμάς την αφορμή για τη σκιαγράφηση μιας σχεδιαστικής στρατηγικής με στόχο αντίρροπες κινήσεις στην κυρίαρχη φυσιογνωμία των χώρων πολιτισμού όπως την αναγιγνώσκουμε. Κεντρικά ερωτήματα για εμάς είναι το πώς διαρθρώνεται ο διάλογος μεταξύ χώρων πολιτισμού και γειτονιών, τί χωρικές συγκρούσεις αναπτύσσονται μεταξύ των τάσεων οικειοποίησης του δημόσιου χώρου και των τάσεων ελέγχου των χώρων πολιτισμού αλλά και τί θα μπορούσε να είναι μια σχεδιαστική λογική που θα χτίζει πάνω στα εργαλεία που ανακαλύπτουν και χρησιμοποιούν οι ίδιοι οι κάτοικοι στις γειτονιές.
- Θεωρητικό πλαίσιο
Βασική υπόθεση εργασίας για εμάς είναι ότι η σύγχρονη πόλη αποτελεί πεδίο επένδυσης και οικονομικής συναλλαγής περισσότερο από ποτέ αλλά ακόμα και ότι ο κύκλος πραγμάτωσης του κεφαλαίου μέσα από την παραγωγική δραστηριότητα της πόλης διαπλέκεται οργανικά με την πολιτιστική παραγωγή και τους μηχανισμούς της. Σύμφωνα με την Zukin ο πολιτισμός αποτελεί βασική πτυχή ελέγχου στη σύγχρονη πόλη μέσα από μια πληθώρα μέσων. Ένα από τα κεντρικά επιχειρήματα σχετίζεται με την ανάπτυξη της ‘’συμβολικής οικονομίας’’ της πόλης, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο τα σύμβολα κυρίαρχων τρόπων ζωής και ιδεολογίας παρουσιάζονται μέσα στον αστικό ιστό και καθορίζουν τις συγκρούσεις σε αυτόν. Για εμάς το στοιχείο της συμβολικής οικονομίας είναι καθοριστικό στην ανάλυση των χώρων πολιτισμού, όχι μόνο λόγω της προφανούς σχέσης τους με κυρίαρχες αναπτυξιακές στρατηγικές αύξησης της γαιοπροσόδου μιας πόλης αλλά και λόγω του λεξιλογίου που αυτή αποκτά σε επίπεδο σχεδιασμού. Οι χώροι πολιτισμού μοιάζουν όλο και πιο πολύ με τα ‘’μοναδικά αντικείμενα’’ των Baudrillard και Nouvelle τα οποία παρουσιάζονται ως αυθύπαρκτα παρά την συνεχή επανάληψη των κεντρικών τους χωρικών και συνθετικών στοιχείων. Οι μεγάλοι όγκοι καδραρισμένοι στην κορυφή μιας διαμόρφωσης του εδάφους με κλίση, οι τεράστιες γυάλινες όψεις και ακόμα και οι παραμετρικές καμπύλες εντάσσονται σε μια λογική αναγνωρίσιμου design αντικειμένων, σε μια λογική χωρικού και ογκοπλαστικού marketing. Ο Ibelings αναδυκνύει αυτή την τάση αυτοβιογραφικού και αναγνωρίσιμου design συνδέοντάς το με την προσπάθεια των τοπικών αρχών των πόλεων να έχουν ‘’τουλάχιστον ένα κτήριο από κάποιον μεγάλου ονόματος αρχιτέκτονα’’. Η σχεδιαστική λογική των χώρων αυτών στρέφεται γύρω από την παραγωγή της αναγνωρίσιμης μορφής και αναπαράγει ένα πρότυπο του ίδιου της του εαυτού, μιμείται την μορφή της σε κάθε επανάληψη, και ακόμα και στις λεπτομέρειες του design των χώρων, από την γενική κάτοψη ώς τον εξοπλισμό των χώρων. Η τάση επανάληψης και μίμησης αναλύεται από τον Floridi (μιμητική λογική, mimetic logic) και αντιπαρατίθεται σε μια ποιητική λογική (poetic logic), η οποία βασίζεται στην εκδίπλωση των ιδιοτήτων του συστήματος που σχεδιάζεται και όχι στην προκαθορισμένη τους σχέση με κάποιο πρότυπο αντικείμενο. Για εμάς αυτή η ποιητική λογική είναι ακριβώς το ζητούμενο στον σχεδιασμό του δημοσίου χώρου. Το κριτήριο αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν προσπαθήσει κανείς να συλλάβει μια σχεδιαστική στρατηγική που να απορρέει από τις ίδιες τις χωρικές πρακτικές των κατοίκων και των κοινοτήτων εν μέσω των οποίων τοποθετούνται οι μεγάλοι χώροι πολιτισμού.
2.2 Μεθοδολογία
Η προσέγγιση του θέματος ξεκινά από την παρουσίαση των βασικών επιπτώσεών στον αστικό ιστό και στις γειτονιές με τις οποίες έρχονται σε επαφή, επιλεγμένων εμβληματικών χώρων πολιτισμού των τελευταίων 30 χρόνων. Επιπλέον θα περιγραφούν κοινές χωρικές συνθετικές λογικές των χώρων αυτών. Παρακάτω θα σκιαγραφηθεί μια στρατηγική σχεδιασμού που θα μπορούσε να αντιταχθεί στα χαρακτηριστικά και στις τάσεις όπως αναγνωρίστηκαν παραπάνω και τέλος θα παρουσιαστεί εν είδει case study το παράδειγμα του ΚΠΙΣΝ, πάνω στο οποίο εκπονήθηκε και η διπλωματική μας εργασία.
3.1 Τα μεγάλα κτήρια πολιτισμού ως επένδυση και πολεοδομική λογική
Στις σύγχρονες πόλεις όπως προαναφέρθηκε ο χώρος αναπτύσσεται ως πεδίο οικονομικών συναλλαγών, ο πολιτισμός αποτελεί ένα προϊόν που διατίθεται σε επίπεδο χωρικό και χωροταξικό. Αντιλαμβανόμαστε την χωροθέτηση των κτηριακών μονάδων που φιλοξενούν τον πολιτισμό σε μεγάλη κλίμακα ως μία επιλογή επένδυσης στη σύγχρονη πόλη και ώς στρατηγική ανάπτυξης για την αύξηση του χωρικού και πολιτιστικού της κεφαλαίου.
Βασικός ισχυρισμός μας είναι πως η τοποθέτησή τους μέσα στις πόλεις προκύπτει βάσει κάποιων κοινών κριτηρίων. Τέτοιου είδους κτήρια τοποθετούνται κατά βάση έξω από το ιστορικό κέντρο της πόλης, σε προάστια. Το Auditorium Parco della Musica (Renzo Piano) και το μουσείο σύγχρονης τέχνης MAXXI (Zaha Hadid) στη Ρώμη, είναι τοποθετημένα σε κοντινή απόσταση, σε προάστιο της πόλης, πάνω σε κεντρικό άξονα που τα συνδέει ωστόσο με το κέντρο και διευκολύνει την πρόσβαση με αμάξι. Παρατηρούμε πως συνυπάρχουν με εγκαταστάσεις κοινού περιεχομένου ή φυσιογνωμίας (Στάδιο, Μεγάλη έκταση Πάρκου, Κινηματογράφο) και αντίστοιχης κλίμακας, δημιουργώντας μία γειτονιά κοινού αποτυπώματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η καθημερινότητα στο προάστιο του Flaminio να χαρακτηρίζεται από την φυσιογνωμία των κτηρίων αυτών. Στην περίπτωση του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) του Renzo Piano, το οικόπεδο βρίσκεται σε μια από τις πιο περιζήτητες περιοχές της Αθήνας. Αν και συνορεύει με την οικιστική περιοχή των Τζιτζιφιών, το ίδιο το οικόπεδο, αποδυναμώνει το χαρακτήρα γειτονιάς με την κλίμακα του και με τον τρόπο τον οποίο διαπλατύνει τη Συγγρού.
Εικόνα 1. Μουσείο Maxxi και Auditorium Parco della Musica στη Ρώμη. Αστική Πυκνότητα και βασικοί άξονες
Εικόνα 2. ΚΠΙΣΝ στο Φαληρικό Δέλτα. Αστική Πυκνότητα και βασικοί Άξονες.
Παρότι διαφορετικής φυσιογνωμίας, τα οικόπεδα των κτηρίων που ξεχωρίσαμε επιλέγονται υπό μία κοινή πρόθεση: Να έχουν τη δυνατότητα να υποδεχτούν το νέο τους περιεχόμενο σαν λευκά χαρτιά. Τα προάστια αποτελούν βολική συνθήκη για την καταστατική αυτή ανάγκη καθώς οι ανταγωνισμοί και οι εντάσεις σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο είναι συνήθως μειώμενοι. Το κτήριο απομακρυσμένο από άλλες χρήσεις και χωρίς συσχετισμό με την τοπική κοινωνία, προσφέρει στο κοινό του ό,τι μπορεί να χρειαστεί κατά τη διάρκεια μίας επίσκεψης (φαγητό, ψυχαγωγία, ποτό, πράσινο). Ο επισκέπτης δεν αναζητά να καλύψει τις ανάγκες του στον γειτνιάζοντα αστικό ιστό, αλλά τις καλύπτει επιτόπου, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια και μετακίνηση, καθώς μάλιστα τις περισσότερες φορές η πρόσβαση στα ίδια τα κτήρια αυτά είναι από μόνη της ένα μικρό ταξίδι. Η λογική του πολιτισμού ως υπερτοπικού πόλου όχι μόνο δε συνομιλεί με τον αστικό ιστό, αντίθετα επιδιώκει να αποκοπεί από βιωμένους τόπους της πόλης για να δημιουργήσει ο ίδιος την ομάδα χρηστών του. Υπάρχει δηλαδή και η αντίστροφη διαδικασία, η κατασκευή του τυπικού χρήστη, από τις ίδιες τις κτηριολογικές και λειτουργικές παραδοχές του κτηρίου, με τρόπο απολύτως στεγανό.
Τα μεγάλα κτήρια πολιτισμού αντί να ενεργοποιούν τις γειτονιές, απομονώνονται από αυτές και τις κατακερματίζουν, εισάγωντας μία κλίμακα, η οποία αγνοεί τις καθημερινές δραστηριότητες της.
Μιλάμε για έναν πολιτισμό και μία αρχιτεκτονική που δεν χρειάζονται την επιρροή και τη σύγκρουση με το κοινωνικό, αλλά μόνο με την αισθητική που έχουν επιλέξει και το κοινό που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι.
3.2 Η χωρική και συνθετική λογική των μεγάλων κτηρίων πολιτισμού
3.2.1 Αναγνωρίσιμο design
Γραφεία όπως της Zaha Hadid (Μουσείο ΜΑΧΧΙ στην Ρώμη, Heydar Aliyev Center στο Μπακού) και του Renzo Piano (ΚΠΙΣΝ στο φαληρικό δέλτα, Auditorium Parco della Musica στην Ρώμη) αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα. Μορφές όπως το παραμετρικό κέλυφος του Heydar Aliyev Center, τα τρία «ηχεία» του Auditorium Parco della Musica ή η πρισματική ράμπα της όπερας του Oslo αποτελούν εύκολα αναγνωρίσιμα αντικείμενα που λειτουργούν σαν σύμβολα του εαυτού τους.
Εικόνα 3. Auditorium Parco della Musica στη Ρώμη.
Εικόνα 4. MAXXI Museum στη Ρώμη.
Εικόνα 5. Heydar Aliyev Center, στο Μπακού.
3.2.2 Δημόσιος χώρος ως φόντο
Τα κτίρια-αντικείμενα ξεχωρίζουν εμφατικά απέναντι στο αστικό φόντο, πολλές φορές όντας ορατά σε μεγάλη απόσταση και από γειτονικές λεωφόρους. Η φωτογραφική αντιμετώπιση του όγκου τους δημιουργεί εικόνες που βοηθούν στην εγκαθίδρυσή τους σαν υπερτοπικούς ή και διεθνείς προορισμούς. Ωστόσο, παρά την εμφατική μοναδικότητα τους σε επίπεδο όγκου, τα κτίρια αυτά πλαισιώνονται από έναν μεγάλης κλίμακας σχετικά ακαθόριστο δημόσιο χώρο, του οποίου η λειτουργική διάρθρωση είναι συχνά αόριστη ή και ανειρμάτιστη, χωρίς ιδιαίτερες ποιοτικές διαφοροποιήσεις.
Εικόνα 6. ΚΠΙΣΝ στην Αθήνα.
Εικόνα 7. Όπερα του Όσλο.
3.2.3 Επαναλαμβανόμενες, αρχετυπικές διαμορφώσεις
Χώροι εντός των συγκροτημάτων μπορούν να κατηγοριοποιηθούν κάτω από κάποιες αρχετυπικές χωρικές διαμορφώσεις που τείνουν να εμφανίζονται ξανά και ξανά. Αυτό είναι εύκολα παρατηρήσιμο στους δημόσιους χώρους αυτών των εγχειρημάτων. Η ράμπα-λοφίσκος που οδηγεί μια πορεία σε έναν στόχο-κλιμάκωση (ΚΠΙΣΝ, Oslo Opera House, Zénith de St Etienne), ο λοφίσκος στην κορυφή του οποίου τοποθετείται και αναδεικνύεται ένα περίοπτο τοπόσημο (Heydar Aliyev Center, η στέγη του ΚΠΙΣΝ), η περίκλειστη πλατεία – αίθριο που εξυπηρετεί σαν χώρος εκτόνωσης των γύρω κτιρίων και κεντρικός χώρος αναφοράς των επισκεπτών (πλατεία του ΚΠΙΣΝ, αμφιθεατρικός χώρος στο Auditorium Parco della Musica).
Εικόνα 8. Αρχέτυπο Κήπου Κάδρου για το κτήριο.
Εικόνα 9. Αρχέτυπο λόφου για την ανάδειξη αντικειμένου.
Εικόνα 10. Αρχετυπο αγοράς-περίκλειστου υπαίθριου χώρου.
Εικόνα 11. Αρχέτυπο μονοσήμαντης πορείας
3.2.4 Προσβάσεις-είσοδοι-κινήσεις
Η κίνηση των επισκεπτών συχνά γίνεται μέσω μιας διαδρομής-παράκαμψης από μια αστική ευθεία. Δημιουργείται έτσι ένας θύλακας πολιτισμού στο όριο ενός δρόμου και ιεραρχείται μια από τις εισόδους ως η πλέον σημαντική (Auditorium Parco della Musica, ΜΑΧΧΙ, ΚΠΙΣΝ). Συχνά καθώς συνορεύουν με λεωφόρους υψηλής ταχύτητας και ανισόπεδους κόμβους που τους συνδέουν με το κέντρο και απομακρυσμένες περιοχές, αυτοί οι υπερτοπικοί πόλοι κάνουν την προσέγγιση του κτιρίου από πεζούς της γύρω περιοχής μια χαώδη προσπάθεια.
Εικόνα 12. Auditorium Parco della Musica. Το κτήριο σαν θύλακας πάνω σε κεντρικό άξονα
Εικόνα 13. Heydar Aliyev Center. Μεγάλοι οδικοί άξονες ως όριο του κτηρίου.
4.1 Η πληγή στο ΚΠΙΣΝ
Το ΚΠΙΣΝ αποτελεί ιδιαίτερο πεδίο case study για το επιχείρημα μας. Ο λόγος είναι ότι αντιπροσωπεύει μια τομή στον τρόπο συγκρότησης του δημόσιου χώρου, ενώ ταυτόχρονα αποτλεί το πιο σύγχρονο και σε ακολουθία με το διεθνές παράδειγμα χώρο πολιτισμού στην Ελλάδα. Η ανάλυση στο ΚΠΙΣΝ έγινε με γνώμονα την ανάγνωση του τρόπου με τον οποίο έρχεται σε επαφή με τον αστικό ιστό της γειτονιάς δίπλα του, αλλά και του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνονται ποιότητες χρήσης εντός του κήπου. Στόχος ήταν αφενός να αναγνωριστούν οι χωρικές ποιότητες που πηγάζουν από το σχεδιασμό του ΚΠΙΣΝ και αφετέρου να διαβαστεί η λογική με την οποία η γειτονιά χρησιμοποιεί και οικειοποιείται τον δημόσιο χώρο της. Με βάση τα στοιχεία από την ανάλυση αυτή δημιουργήθηκε ένας χάρτης πυκνοτήτων χρήσης και κίνησης της υπάρχουσας κατάστασης του ΚΠΙΣΝ και των ορίων του. Το στάδιο αυτό της μελέτης ολοκληρώνεται με την παραγωγή χαρτών αντίστοιχων με αυτούς της ανάλυσης, που περιέχουν μια διαφορετική, προθετική εικόνα των πυκνοτήτων χρήσης και κίνησης στο ΚΠΙΣΝ και την περιοχή.
Εικόνα 14. ΚΠΙΣΝ. Συγκεντρώσεις και κινήσεις υφιστάμενης κατάστασης πάρκου.
Με βάσει τις προβληματικές που αναγνωρίσαμε στον χώρο μελέτης το βασικό ερώτημα διατυπώθηκε ως εξής: Με ποιό τρόπο θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε μια παρέμβαση στο δημόσιο χώρο του ΚΠΙΣΝ που θα ενσωματώνει και θα ευνοεί τη λογική οικειοποίησης του χώρου από τη γειτονιά, και θα αντιτίθεται στο υπάρχον υπόβαθρο και τις ποιότητές του αποτελεσματικά; Η απάντηση που δόθηκε επιχειρήθηκε να οργανωθεί σε διπλό επίπεδο, αφενός σε μια μέθοδο αποδυνάμωσης και ‘’ξηλώματος’’ του υπάρχοντος χαρακτήρα του δημοσίου χώρου και αφετέρου σε ένα σύστημα που θα παράγει τις χωρικές ποιότητες δημοσίου χώρου που ξεχωρίσαμε ως σημαντικές για τη γειτονιά. Η αποδυνάμωση του υποβάθρου συναρθρώθηκε με το σύστημα σε ένα ενιαίο πρόγραμμα παρέμβασης που μετέφερε τις ατμόσφαιρες περιήγησης και απόκρυψης της γειτονιάς στον κήπο, στη λογική ενός επιθετικού οργανισμού που ξεπηδά μέσα από την ‘’πληγή’’ του υποβάθρου. Οι χωρικές ποιότητες της παρέμβασης δεν δηλώνονται εξαρχής αλλά αναδύονται μέσα από την περιήγηση και την επαφή με το σύστημα, σε ακολουθία της ποιητικής λογικής του Floridi.
5.1 Συμπεράσματα
Οι χώροι πολιτισμού και τέχνης στην πόλη, μέσα από μια διαρκή συνθήκη παγκόσμιας οικονομικής κρίσης συνδέθηκαν περισσότερο από ποτέ και τείνουν να συμπλέουν πλήρως με αναπτυξιακές πρωτεραιότητες σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον καθορισμό του πεδίου από τους μεγάλους χώρους-επενδύσεις που καλούνται να εκπροσωπήσουν την κυρίαρχη τάση στην αγορά, όλοι σχεδόν από τους οποίους σχετίζονται με το σχεδιασμό μεγάλων δημόσιων χώρων και χώρων πρασίνου. Η εμπορευματική λογική που διέπει τους μεγάλους χώρους πολιτισμού καθορίζει και τη φυσιογνωμία των δημόσιων χώρων που τους πλαισιώνουν με εξαιρετικά έντονα αποτελέσματα στον τρόπο σχεδιασμού και παραγωγής του δημόσιου χώρου εν γένει.
Για εμάς ζητούμενο είναι η περιγραφή σχεδιαστικών λογικών και στρατηγικών που θα μπορούν όχι μόνο να αντιτίθενται στην μονοφωνία και την εμπορευματοποίηση του δημόσιου χώρου αλλά και να δίνουν ισχυρά αντιπαραδείγματα ποιοτικών δημόσιων χώρων που μπορούν να περιέξουν και να ενισχύσουν την οικειοποίηση και τον προβληματισμό των χρηστών. Τέτοιες λογικές αποφεύγουν τον εξαντλητικό σχεδιασμό του δημόσιου χώρου σε κάθε του λεπτομέρεια και αντίθετα επικεντρώνονται στον σχεδιασμό αρχικών συνθηκών, από τις οποίες μια πληθώρα δυνατοτήτων μπορεί να αναδυθεί. Ο δημόσιος χώρος στο βαθμό που θέλουμε να είναι ανοιχτός και προσβάσιμος στην κοινωνία οφείλει να σχεδιάζεται και να λειτουργεί όχι ως τοπίο ή χρήση, αλλά ως ενισχυτής εκδίπλωσης των κοινωνικών δυνατοτήτων και συγκρούσεων, ως το πραγματικό επίπεδο στο οποίο θα λάβουν σάρκα και οστά οι προβληματισμοί, οι ανάγκες και οι επιθυμίες των από κάτω.