Παύλος Κυριακίδης, Προϊστάμενος Δ.Τ.Υ., Δήμου Η.Π. Νάουσας
- ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το παρόν άρθρο δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει επιστημονική μελέτη. Θα το χαρακτήριζα περισσότερο ως κείμενο προβληματισμού και συζήτησης – με αφορμή την μικρή εμπειρία που αποκτήσαμε τα τελευταία χρόνια από την πόλη της Νάουσας – σε ό,τι τελευταία συνηθίσαμε να ονομάζουμε «ανθεκτική πόλη» και ό,τι ο όρος αυτός εμπεριέχει, ιδιαίτερα όμως σε ότι αφορά την βιωσιμότητα των πόλεων έναντι των έντονων καιρικών φαινομένων.
Είναι ήδη γνωστό ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί πλέον, μέρος της καθημερινότητας μας που έχει εμπεδωθεί με τον πιο βίαιο και καταστροφικό τρόπο, αφού κάθε χρόνο οι φυσικές καταστροφές πλήττουν διάφορες περιοχές του πλανήτη, καταστρέφοντας ακόμα και ολόκληρους οικισμούς ή τμήματα πόλεων. Το ερώτημα που γεννάται πάντα μετά από μια μεγάλη φυσική καταστροφή, είναι αν θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι ώστε να είχαν αποφευχθεί ή μετριαστεί οι επιπτώσεις που προκλήθηκαν και τι μπορεί να γίνει ώστε την επόμενη φορά να μην επαναληφθούν τα ίδια αποτελέσματα.
Είναι επίσης γνωστό ότι οι ισχυροί της παγκόσμιας κοινότητας δεν έχουν την διάθεση να ανατρέψουν αυτήν την κατάσταση, με αποτέλεσμα τα φαινόμενα αυτά να αυξάνονται σε μέγεθος και συχνότητα. Πείρα αυτών των φαινομένων είχε και ο Δήμος μας, ενώ μετά τα τελευταία αλλεπάλληλα crash-tests του καιρού, έχουν πλέον γίνει εμφανή τα αδύνατα σημεία της πόλης μας και της υπαίθρου (ορεινή και πεδινή περιοχή) της. Η πόλη και η περιοχή της από τα πρώτα δείγματα φάνηκε πόσο ευάλωτη ήταν έναντι των πλημμυρικών φαινομένων, κατολισθήσεων, τοπικών αστοχιών οδικού δικτύου κλπ.
Τα προβλήματα είναι διττής μορφής. Αυτά που μπορούν άμεσα να αντιμετωπισθούν χωρίς ιδιαίτερους πόρους και χρόνο, και εντάσσονται στα μέτρα πρόληψης και σε αυτά που απαιτούν σοβαρές μελέτες και χρήματα για την ενίσχυση των υφιστάμενων υποδομών.
Στα πρώτα ανήκουν οι εργασίες καθαρισμού των φρεατίων του δικτύου ομβρίων στα αστικά και τοπικά κέντρα, οι κοπή κλαδιών και δένδρων αλλά και οι διανοίξεις-συντηρήσεις τάφρων ομβρίων του οδικού δικτύου κυρίως των ορεινών περιοχών, (κάτι που η πράξη έχει αποδείξει ότι πρέπει να γίνεται κατά την διάρκεια των μηνών Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου κάθε έτους) για την αντιμετώπιση πλημμυρών, αστοχίας οδικού δικτύου και κατολισθήσεων.
Στην δεύτερη ανήκουν οι μελέτες και εκείνα τα έργα που θα θωρακίσουν την πόλη και τα περιαστικά κέντρα. (Αναβάθμιση δικτύου όμβριων, κατασκευή τεχνικών ώστε να καταργηθούν οι ιρλανδικού τύπου διαβάσεις, προστασία έναντι κατολισθήσεων και πλημμυρών κλπ).
- ΟΡΙΣΜΟΙ
Σύμφωνα με έναν κοινά αποδεκτό ορισμό, «Ανθεκτική είναι εκείνη η πόλη που έχει αναπτύξει ικανότητες που θα τη βοηθήσουν να απορροφήσει μελλοντικές κρίσεις και κραδασμούς των κοινωνικών, οικονομικών, και τεχνικών συστημάτων και υποδομών της, ώστε να παραμένει σε θέση να μπορεί να διατηρεί τις ίδιες λειτουργίες, δομές, συστήματα, και ταυτότητα.[1]» .
Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν σήμερα οι πόλεις είναι πολλοί και πολύπλευροι. Για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή τους κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τους φυσικούς κινδύνους[2], τους τεχνολογικούς κινδύνους και τις κοινωνικές/οικονομικές/πολιτικές/πολιτισμικές κρίσεις. Αναλυτικότερα[3]:
Οι φυσικοί κίνδυνοι
|
Οι τεχνολογικοί κίνδυνοι
|
Οι κοινωνικοί/οικονομικοί/πολιτικοί/πολιτισμικοί κίνδυνοι
Διαφθορά |
Η παραπάνω κατηγοριοποίηση ακολουθεί εν μέρει και την σχετική Υ.Α[4] με την συνθηματική λέξη “ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ”.
Βέβαια όπως αντιλαμβανόμαστε η ανθεκτικότητα έναντι κίνδυνων είναι ένας γενικός όρος με πολυποίκιλο περιεχόμενο. Εμείς θα περιορισθούμε στην ανθεκτικότητα έναντι των φυσικών κινδύνων και συγκεκριμένα έναντι κινδύνων που δύνανται να αντιμετωπισθούν με τεχνικές παρεμβάσεις.
- ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Σύμφωνα με τα στοιχεία που αντλήσαμε από το διαδίκτυο[5]
- Την τελευταία δεκαετία, οι φυσικές καταστροφές έπληξαν περισσότερους από 220 εκατομμύρια ανθρώπους και προκάλεσαν οικονομικές ζημιές ύψους 100 δις δολαρίων ΗΠΑ, ετησίως.
- Μέχρι το 2030, χωρίς σημαντικές επενδύσεις που θα καταστήσουν τις πόλεις περισσότερο ανθεκτικές, οι φυσικές καταστροφές μπορεί να κοστίζουν στις πόλεις παγκοσμίως $314 δις ετησίως και η κλιματική αλλαγή μπορεί να οδηγήσει έως και 77 εκατομμύρια περισσότερους κατοίκους των πόλεων στη φτώχεια.
- Το 42% των οικονομικών ζημιών στον τομέα της στέγασης οφείλονται σε πλημμύρες και μόνο το 25% σε σεισμούς.(Έτσι οι πλημμύρες αναδεικνύονται ως η μεγαλύτερη απειλή).
- 18 από τις 20 μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου και το 88% του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο, όπου οι θερμοκρασίες αυξάνονται ταχύτερα.
- Το 2016, 108 χώρες και περιοχές χτυπήθηκαν από καταστροφές.
- Μέχρι το 2030, η παγκόσμια ζήτηση για ενέργεια και νερό αναμένεται να αυξηθεί κατά 40 και 50 τοις εκατό αντίστοιχα.
- Το 97% των πόλεων στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν πληρούν τα πρότυπα ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα. Στις αναπτυγμένες χώρες το ποσοστό αυτό φτάνει στο 49%.
Από τα παραπάνω καταδεικνύεται ότι η μεγαλύτερη απειλή παγκοσμίως είναι οι φυσικές καταστροφές από πλημμύρες και σε αυτήν την απειλή θα επιμείνουμε περισσότερο.
Έχει ενδιαφέρον να περάσει κανείς από το όλον στο επιμέρους και στην κλίμακα ενός Δήμου όπως αυτόν της Ηρωικής Πόλεως Νάουσας. Πριν όμως από το πέρασμα αυτό αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες από τις πρόσφατες φυσικές καταστροφές στον Ελλαδικό χώρο.
Επιγραμματικά αναφέρουμε:
- Την πλημμύρα της 5ης Νοεμβρίου του 1961 στην Αθήνα ύστερα από μία καταρρακτώδη νεροποντή. Προκάλεσε ανυπολόγιστες ζημιές σε πολλές περιοχές της πρωτεύουσας, από τη Νίκαια και το Φάληρο μέχρι το Αιγάλεω, τον Ταύρο και τα Λιόσια. Εκατοντάδες σπίτια κατέρρευσαν, χιλιάδες πλημμύρισαν. 43 άνθρωποι, έχασαν τη ζωή τους. Πάνω από 4.000 ήταν αυτοί που έμειναν άστεγοι.
- Στην Αττική επίσης τον Νοέμβριο του 1977 ύστερα από πλημμύρες θρηνήσαμε 37 νεκρούς
- Το 1994 όταν υπερχείλισε το ρέμα του Ποδονίφτη έχασαν τη ζωή τους άλλοι 9, και φυσικά τον Νοέμβριο του 2017 οι πλημμύρες στη Μάνδρα άφησαν πίσω τους 24 νεκρούς.
- Ανυπολόγιστες καταστροφές και οχτώ θάνατοι – ανάμεσα στους οποίους και ένα βρέφος 8 μηνών – ήταν ο τραγικός απολογισμός της κακοκαιρίας που έπληξε φέτος την Εύβοια στις 11-8-2020.
- Ανυπολόγιστες ήταν και οι ζημιές που άφησε πίσω του ο «Ιανός» στην Καρδίτσα, στις 25-9-2020, καθώς έχουν καταγραφεί καταστροφές σε περισσότερα από 2.300 σπίτια, ενώ αρκετά έχουν χαρακτηριστεί ως ακατοίκητα. Τα ίδια φυσικά συνέβησαν και στα Επτάνησα.
- Σοβαρές ζημιές, αλλά και τραυματισμούς σε περιοχές της Αττικής, κυρίως στο Νέο Ηράκλειο, προκάλεσε η ισχυρή νεροποντή η οποία έπληξε το Λεκανοπέδιο τις πρώτες πρωινές ώρες της Τρίτης 13-10-2020. Τρία άτομα τραυματίστηκαν, εκ των οποίων, σύμφωνα με πληροφορίες, μια 69χρονη γυναίκα πιο σοβαρά.
Όλα αυτά και άλλα πολλά συνέβησαν στην Ελλάδα γενικότερα (και φυσικά αυτός ο κύκλος των καταστροφών δεν κλείνει εδώ).
Ας έρθουμε τώρα να δούμε και όσα συνέβησαν τα τελευταία χρόνια στην περιοχή του Δήμου Νάουσας. Προτού όμως αναφέρουμε τις σχετικές αναφορές για την Νάουσας και την ευρύτερη περιοχή της έχει σημασία να αναφέρουμε το γεωμορφολογικό προφίλ του Δήμου.
Ο Δήμος της Νάουσας εκτείνεται σε μια έκταση 424,91 στρεμμάτων με έντονες μεταβολές στο ανάγλυφό της, που εκτείνονται από υψόμετρα +5,00 έως +2005,00. Στην περιοχή δεσπόζουσα θέση κατέχει το όρος Βέρμιο στις υπώρειες του οποίου είναι χωροθετημένη η πόλη της Νάουσας. Μεγάλο μέρος της έκτασης του Δήμου, 71 περίπου στρεμμάτων, είναι δασώσης περιοχή, μικρό της τμήμα όπου και η πόλη της Νάουσας, ημιορεινή (υψ. +350,00), ενώ η υπόλοιπη είναι πεδινή. Τα γεωλογικά χαρακτηριστικά ιδιαίτερα του ορεινού και ημιορεινού όγκου διακρίνονται για τις αποσαθρώσεις και κατακερματίσεις των βραχομαζών και την έντονη παρουσία υπογείων υδάτων, τα οποία δημιουργούν διεπιφάνειες ολίσθησης.
Ύστερα από αυτά αντιλαμβάνεται κανείς την πολυπλοκότητα των προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει ο Δήμος μας ως προς την διατύπωση προτάσεων ώστε ο Δήμος αυτός να καταστεί ανθεκτικός στο σύνολό του.
Ύστερα από την αναγκαία αυτή παρένθεση, θα έλθουμε να αναφέρουμε παρόμοια περιστατικά που συνέβησαν στη Νάουσα. Επιγραμματικά αναφέρουμε τα εξής:
- Πρωτοφανής βροχόπτωση που συνοδεύθηκε από σφοδρή χαλαζόπτωση και δυνατούς ανέμους το απόγευμα της Τρίτης (22-7-2014), προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε αγροτικές καλλιέργειες στην ευρύτερη περιοχή της Νάουσας και πάρα πολλά προβλήματα με υλικές ζημίες σε κτίρια και κατοικίες.
- Πλημμυρικά φαινόμενα σε διαβάσεις αλλά και σε πολλές θέσεις στην πεδινή περιοχή του Δήμου (τάφρος 66 και λοιπά ρέματα)
- Πλημμυρικά φαινόμενα και πτώσεις φερτών υλικών στην περιοχή Φόρος και «Παναγιωπούλας» πόλης Νάουσας στο ρεύμα εισόδου προς Νάουσα από Σ.Σ. Νάουσας και εξόδου προς Σ.Σ. Νάουσας και επαρχιακό δρόμο Βέροιας –Σκύδρας, με αποτέλεσμα την διακοπή της κυκλοφορίας.
- Πλημμυρικά φαινόμενα εντός της πόλεως όπου το υπάρχον αποχετευτικό δίκτυο ομβρίων έχει ξεπεράσει πλέον τα όρια του.
- Έντονες βροχοπτώσεις και θυελλώδεις άνεμοι έπληξαν επίσης στις 10-7-2020 την περιοχή της Π.Ε. Ημαθίας.
Από τις καταστροφές αυτές καταδείχθηκαν τα ευάλωτα σημεία του Δήμου μας. Σημεία που αν δεν αντιμετωπισθούν θα προκαλέσουν μεγαλύτερα «ρήγματα» στα «τείχη» της πόλης μας αλλά και των Κοινοτήτων.
Από μια πρόσφατη καταγραφή και κατηγοριοποίηση των καταστροφών που προήλθαν από τα έντονα φυσικά φαινόμενα στον Δήμο της Νάουσας, καταλήγουμε στις εξής κατηγορίες-ομάδες καταστροφών:
Α. Ομάδα – Κατολισθήσεις – Διαβρώσεις
Ενδεικτικά αναφέρουμε όλο το ορεινό και ημιορεινό οδικό δίκτυο του Δήμου μας με κορυφαίες κρίσιμες και σημαντικές θέσεις τον οδικό άξονα Νάουσα-Χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια, καθώς και το διαδημοτικό δίκτυο που συνδέει την πόλη της Νάουσας με τις ορεινές – ημιορεινές Κοινότητες.
Β Ομάδα Διαβάσεις Ιρλανδικού τύπου
Ενδεικτικά αναφέρουμε κυρίως τις τρεις (3) διαβάσεις ιρλανδικού τύπου στην περιοχή Μονοσπίτων και Γιαννακοχωρίου.
Γ Ομάδα Πλημμυρικά φαινόμενα:
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις πλημμύρες εξ αιτίας του «αδύναμου» δικτύου ομβρίων της πόλης, του επικλινούς ανάγλυφου της πόλης αλλά και την ύπαρξη αρκετών ρεμάτων και κυρίως της τάφρου 66.
Η γενική παρατήρηση-διαπίστωση από όλα αυτά είναι ότι οι παραπάνω «πληγές», είναι και παραμένουν ανοικτές και αιμορραγούν, αφού δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά εξ αιτίας κυρίως της ελλιπούς χρηματοδότησης και γενικότερα της έλλειψης μηχανισμού προληπτικής αντιμετώπισης.
Η συχνότητα και το μέγεθος των καταστροφών αυξάνεται και το κόστος των αποκαταστάσεων είναι ένα ζητούμενο. Όπως ζητούμενο είναι το νεκρό σημείο όπου το κόστος των αποκαταστάσεων ξεπερνά το κόστος θωράκισης με νέα έργα που θα σχεδιασθούν λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα.
- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Όλοι μας γνωρίζουμε γενικά τα ευπαθή σημεία του Δήμου μας, ωστόσο ποτέ δεν έχει γίνει καταγραφή, ιεράρχηση και εκτίμηση κόστους για όλα αυτά και δρούμε πρόχειρα και αποσπασματικά.
Επειδή με την πάροδο του χρόνου οι φυσικές καταστροφές θα αυξάνονται γεωμετρικά και κάποια στιγμή οι δαπάνες αποκατάστασης των θα ξεπεράσουν (αν δεν τις έχουν ξεπεράσει) το κόστος θωράκισης των υφιστάμενων υποδομών, προτείνουμε μια διαφορετική προσέγγιση στον τρόπο αντιμετώπισης τους.
Σήμερα το θέμα της αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών έχει ταυτιστεί με την Πολιτική Προστασία. Η Πολιτική Προστασία έρχεται όμως να αντιμετωπίσει κατασταλτικά την επέλαση των δυνάμεων της φύσης, ενώ θα έπρεπε να προηγηθεί η προληπτική αντιμετώπισής τους[6]. Έτσι πριν από τους ειδικούς της Πολιτικής Προστασίας, θεωρούμε ότι θα πρέπει να προηγούνται οι μηχανικοί. Αυτό από μόνο του θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας στα πλαίσια του ΤΕΕ, με την δημιουργία ομάδας εργασίας που θα ορίζει το πρόβλημα, τους άξονες διερεύνησης, και τις προτάσεις της που θα απαντούν στο ερώτημα «Πως θωρακίζω την πόλη μου»; Ωστόσο θα μπορούσε η ίδια η Πολιτεία ύστερα από πρόταση του ΤΕΕ, να ορίσει ένα πλαίσιο προδιαγραφών σύνταξης ενός Επιχειρησιακού προγράμματος θωράκισης κάθε πόλης με όλες τις ιδιαιτερότητές της, ώστε να προχωρήσουν οι φορείς στην ανάλυση και τον σχεδιασμό αλλά και τις ενέργειες που θα πρέπει να γίνουν ώστε να καταλήγουν σε συγκεκριμένα έργα και δράσεις με αξιολόγηση – ιεράρχηση προτεραιοτήτων και προϋπολογισμό δαπάνης.
Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι το εργαλείο, ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα θωράκισης που τεκμηριωμένα θα οδηγεί και στην ορθολογική κατανομή του δημόσιου χρήματος. Η Πολιτεία από την άλλη θα πρέπει να χρηματοδοτεί κατά προτεραιότητα αυτού του είδους τις «οχυρωματικού τύπου» δράσεις. Η πολιτεία επίσης ύστερα από πρόταση του ΤΕΕ, να προχωρήσει στην σύνταξη προδιαγραφών ασφαλούς λειτουργίας των πόλεων αλλά και της υπαίθρου. Τον μη αναμενόμενο και αιφνίδιο κίνδυνο δεν τον γνωρίζουμε χρονικά, εξ ου και αιφνίδιος, γνωρίζουμε όμως τις συνέπειες του. Θεωρώ ότι σύντομα θα οδηγηθούμε προς την κατεύθυνση αυτή η οποία όμως φοβάμαι ότι και πάλι θα αντιμετωπίζει τα πράγματα με πρόχειρο τρόπο.
Μια τέτοια προσέγγιση θα ενισχύσει και το έργο της Πολίτικης Προστασίας και κατά συνέπεια την οικονομία της χώρας. Ήδη υπάρχουν σύγχρονα παραδείγματα από τον Ευρωπαϊκό χώρο[7]. Στόχος και σκοπός πάντοτε η κατά το δυνατόν ελαχιστοποίηση των συνεπειών, αφού δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθούν.
Επομένως απαιτείται αξιολόγηση, σχεδιασμός και ενέργειες για την αντιμετώπιση κυρίως των μη αναμενόμενων κίνδυνων αιφνιδίων ή μη που θα εξασφαλίζουν την ανθεκτικότητα των πόλων μας.
[1] www.resilientcity.org
[2] Πηγή: World Bank, 2014
[3] Σκιντζής Κωνσταντίνος – Διπλωματική Εργασία «Η έννοια της Ανθεκτικής Πόλης – Έμφαση στην Κοινωνική Ανθεκτικότητα» σελ. 39
[4] Η με αρ. 1299/2003 Απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, (Φ.Ε.Κ. 423 Β/10.04.2003), με θέμα “Έγκριση του από 07.04.2003 Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας με συνθηματική λέξη “ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ” και τα σχετικά Παραρτήματα Α και Β.
[5] UN HABITAT FOR A BETTER URBAN FUTURE – 2018.
[6] ΦΑΣΗ 1 – Συνήθης ετοιμότητα (Κωδικός Σ) του σχεδίου Ξενοκράτης.
[7] Κυριακίδου Μαρία – Κυριακή, Ερευνητική Εργασία: Κλιματική αλλαγή και αστική ανθεκτικότητα: Στρατηγικές Ευρωπαϊκών πόλεων, Climate change and urban resilience, Αρχιτεκτονική Σχολή ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2017. Περιπτώσεις: Λιουμπλιάνα μια πόλη με ‘’πράσινη ψυχή’’, Κοπεγχάγη η πιο βιώσιμη πόλη στον κόσμο και κυρίως, Ρότερνταμ: Η συνεχής μάχη με το νερό.