Μέχρι πρόσφατα, τα σενάρια για ένα Grexit έμοιαζαν μακρινά και ο φόβος για μια έξοδο της Ελλάδας απ΄ την ευρωζώνη αποδιδόταν μόνο στην απαισιοδοξία των ευρω-πεσιμιστών. Πλέον όμως, το σενάριο να κλείσει η πόρτα της ΕΕ στην Ελλάδα δεν φαίνεται τόσο εξωπραγματικό όσο παλιά. Το ευρώ σχεδιάστηκε ώς νόμισμα που δεν ανακαλείται (αμετάκλητο όπως θα μπορούσε να μεταφραστεί η λέξη irrevocable): με άλλα λόγια, γράφει η Wall Street Journal, δεν υπάρχουν κανόνες ή συνθήκες (treaties) που επιβάλλουν σε μια χώρα που το έχει υιοθετήσει να σταματήσει τη χρήση του. Κατά συνέπεια, συνεχίζει η εφημερίδα, ό,τι σενάριο και αν διατύπωνε κάποιος για το τι σημαίνει στην πράξη ένα Grexit θα ήταν απλά υποθετικό-θεωρητικό. Ας υποθέσουμε όμως μερικά πράγματα…
Με ποιον τρόπο θα ερχόταν το Grexit;
Όπως γράφει η Wall Street Journal, αφού δεν υπάρχει πολιτική ή νομική διαδικασία για την αποβολή μιας χώρας από το ευρώ και αφού η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν προτίθεται να εγκαταλείψει οικειοθελώς την ευρωζώνη, τότε το Grexit θα μπορούσε να συμβεί μέσω των τραπεζών. Πώς; Αν η κατάσταση των τραπεζών επιδεινωθεί τόσο, ώστε δεν υπάρχει εναλλακτική.
Πόσο χειρότερα μπορεί να γίνουν τα πράγματα;
Ειλικρινά, όχι πολύ χειρότερα. Οι [ελληνικές] τράπεζες στερούνται ρευστότητας: δεν έχουν τη δυνατότητα να μετατρέψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία (κυρίως δάνεια) στα μετρητά που οι πιστωτές τους (κυρίως καταθέτες) ζητούν. Η μόνη νομική οντότητα που παρείχε ρευστότητα δανείζοντας στις τράπεζες μετρητά “εκτάκτου ανάγκης” ήταν η Τράπεζα της Ελλάδος. Όμως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα «πάγωσε» αυτόν τον μηχανισμό ρευστότητας έκτακτης ανάγκης.
Το αποτέλεσμα ήταν οι τράπεζες να κλείσουν. Προσφέρουν τα τελευταία εναπομείναντα μετρητά ‘με το σταγονόμετρο” στους καταθέτες, οι οποίοι μπορούν να αντλήσουν 60 ευρώ (66 δολάρια) την ημέρα. Έχουν επίσης διακόψει τις ηλεκτρονικές συναλλαγές εκτός συνόρων. Στην πράξη, η Ελλάδα είναι με το ένα πόδι έξω από την ευρωζώνη. Επιχειρήσεις και καταναλωτές στη χώρα τώρα προτιμούν τα μετρητά. ‘Ένα ευρώ σε έναν ελληνικό τραπεζικό λογαριασμό δεν είναι το ίδιο [δεν έχει την ίδια αξία] με ένα ευρώ που βρίσκεται στην τσέπη σου ή σε λογαριασμό γερμανικής τράπεζας. Ουσιαστικά οι Έλληνες πιστεύουν πλέον ότι το «νόμισμα» στους λογαριασμούς τους δεν είναι πραγματικά ευρώ.
Τι θα μπορούσε να φέρει τα πράγματα σε αυτό το σημείο;
Η ΕΚΤ. Η κεντρική τράπεζα της ΕΕ μπορεί να διακόψει τη λειτουργία του μηχανισμού έκτακτης ανάγκης. Ήδη, έχει δώσει ενδείξεις ότι “δεν αισθάνεται βολικά” απέναντι στον κίνδυνο του δανεισμού προς τις ελληνικές τράπεζες. Το μεγαλύτερο μέρος των ενέχυρων (collateral) που μπορούν να δώσουν οι ελληνικές τράπεζες για να δανειστούν από την ΕΚΤ, αποτελείται από χρεόγραφα που είτε ανήκουν στο δημόσιο είτε έχουν εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου. Εάν η «γραμμή ζωής» κοπεί, οι ελληνικές τράπεζες θα πρέπει να αποπληρώσουν τα δάνεια που έχουν λάβει. Δεν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο όμως και άρα θα καταρρεύσουν.
Τι θα συμβεί μετά;
Το τραπεζικό σύστημα θα πρέπει να πραγματοποιήσει επανεκκίνηση, ακόμη και αν αυτό θα γίνει μόνο και μόνο για να διασφαλιστεί το εμπόριο βασικών αγαθών και υπηρεσιών. Θα έπρεπε να υπάρξει ένα γιγάντιο πρόγραμμα εξυγίανσης (σ.σ. blog TEE/TKM ή “διευθέτησης”, σύμφωνα με τη μετάφραση που έχει προτείνει για τον όρο “resolution” ο γενικός γραμματέας της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών, Χρήστος Γκόρτσος) των συστημικών τραπεζών. Η διακοπή αποδοχής των εγγυήσεων των ελληνικών τραπεζών από την κεντρική τράπεζα θα διαλύσει το ενεργητικό και τα περιουσιακά τους στοιχεία, ενώ τα υπόλοιπα assets τους θα χάσουν μεγάλο μέρος της αξίας τους. Ας μην ξεχνάμε, γράφει η Wall Street Journal, ότι το μεγαλύτερο asset των ελληνικών τραπεζών είναι τα δάνεια που έχουν δώσει στον ελληνικό πληθυσμό. Κατά τη διαδικασία της εξυγίανσης οι τράπεζες (όσες εξ αυτών επιλεγούν να επιβιώσουν) θα πρέπει να ανακεφαλαιοποιηθούν. Το κεφάλαιο μίας τράπεζας δεν είναι τίποτε άλλο από το ενεργητικό που απομένει όταν αφαιρεθούν οι υποχρεώσεις της. Υπάρχουν ουσιαστικά δύο τρόποι για να αυξήσεις το κεφάλαιό σου: είτε ν΄αυξήσεις το ενεργητικό σου είτε να απομειώσεις το παθητικό και τις /επισφάλειες (Liabilities).
Μπορούν να σωθούν οι ελληνικές τράπεζες χρησιμοποιώντας ευρώ;
Ναι, αλλά αυτό θα απαιτούσε το λιγότερο τη βοήθεια της ΕΚΤ. Αυτή είναι η μόνη νομική οντότητα, που μπορεί να παράσχει ρευστότητα σε ευρώ. Θα έπρεπε να ξεκινήσει ξανά τη ¨γραμμή ζωής¨ [της παροχής ρευστότητας εκτάκτου ανάγκης] και να δανείζει ευρώ στις νέες τράπεζες που θα συσταθούν, προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν σε νέες εκροές καταθέσεων. Οι τράπεζες θα έπρεπε είτε να αυξήσουν τα assets τους σε ευρώ είτε να μειώσουν το παθητικό τους, αποτιμημένο και πάλι σε ευρώ. Ο μόνος θεσμός που είναι σε θέση να αυξήσει το ενεργητικό [των τραπεζών] είναι η κυβέρνηση. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν θα έχει ευρώ, οπότε θα πρέπει να ζητήσει βοήθεια από τους πιστωτές της στην ευρωζώνη για να πετύχει κάτι τέτοιο. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να συμφωνήσει μαζί τους. Εναλλακτικά, οι ίδιες οι τράπεζες θα μπορούσαν να απομειώσουν το παθητικό τους, κάνοντας ένα ¨κούρεμα¨ στις καταθέσεις, λέγοντας στους καταθέτες ότι πλέον έχουν μικρότερο τραπεζικό λογαριασμό… Ολα αυτά είναι εξαιρετικά επώδυνα… Η άλλη εναλλακτική είναι το Grexit.
Τι θα συνέβαινε αν το Grexit γινόταν πραγματικότητα (δηλαδή αν η Ελλάδα υιοθετούσε νέο νόμισμα);
Αν κυβέρνηση υιοθετήσει νέο νόμισμα – ας το ονομάσουμε δραχμή – μπορεί να το χρησιμοποιήσει για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Μπορεί να τυπώσει ένα σωρό δραχμές και να τις χρησιμοποιήσει για να αγοράσει μετοχές των νέων τραπεζών. Οι τράπεζες θα έχουν ένα νέο asset: ρευστότητα σε νέες δραχμές. Η ΤτΕ μπορεί να παράσχει ρευστότητα σε δραχμές, θα μπορεί να δανείσει όσες δραχμές θέλει στις τράπεζες.
Ποια είναι η παγίδα;
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα «μετατραπεί» σε δραχμικό. Κατά συνέπεια, οι καταθέτες που είχαν, ας πούμε, 10.000 ευρώ στον λογαριασμό τους, πλέον θα έχουν 10.000 νέες δραχμές. Αυτό στη γλώσσα των αριθμών δεν είναι «κούρεμα», αλλά το σίγουρο είναι ότι μία δραχμή θα αξίζει πολύ λιγότερο από ένα ευρώ.
Πως θα επηρεαστεί η υπόλοιπη Ευρωζώνη;
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να το προβλέψει κάποιος. Η Ελλάδα χρωστά πολλά χρήματα απευθείας στους πιστωτές της στην ευρωζώνη: 131 δισ. ευρώ στον EFSF και επιπλέον 35 δισ. ευρώ στις κυβερνήσεις των υπολοίπων κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η Ελλάδα δεν θα μπορέσει πληρώσει αυτές τις υποχρεώσεις και θα χρειαστεί να προχωρήσει σε αναδιάρθρωσή τους. Επιπρόσθετα, οφείλει 34 δισ. ευρώ σε ιδιώτες επενδυτές μέσω των ομολόγων που εκδόθηκαν το 2012 στο πλαισιο του τότε μεγάλου προγράμματος (σ.σ. blog ΤΕΕ/ΤΚΜ: αναφέρεται στον PSI). Πιθανώς να επιχειρήσει να αναδιαρθρώσει και αυτό το ποσό. Όλη αυτή η διαδικασία μπορεί να περιπλακεί πολύ. Όλες αυτές οι υποχρεώσεις υπόκεινται σε ξένο και όχι στο ελληνικό δίκαιο και ως εκ τούτου θα αποτελέσουν προϊόν διεκδίκησης σε ξένα δικαστήρια, όχι ελληνικά. Η Ελλάδα δεν μπορεί απλά να ψηφίσει έναν νόμο και να αλλάξει τους όρους του δανεισμού της, όπως μπόρεσε να κάνει το 2012.
Πώς θα επηρεαστεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;
Η ΕΚΤ, όπως την έχουμε στο μυαλό μας, είναι στην πραγματικότητα το “Ευρωσύστημα” -η ίδια και οι 19 εθνικές κεντρικές τράπεζες της ευρωζώνης, που είναι μέλη της. Μια κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών θα σήμαινε ότι το ευρωσύστημα θα έχανε τα 39 δισ. ευρώ, που τους έχει δανείσει. Ωστόσο, ο δανεισμός αυτός έγινε με πολύ αξιόπιστα ενέχυρα (ομόλογα), οπότε το ευρωσύστημα θα είναι ασφαλές από αυτή την άποψη. Στον αντίποδα, τα 89 δισ. ευρώ τής χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης έχουν δοθεί βάσει διαφορετικών κανόνων και ο κίνδυνος της χρεοκοπίας βαραίνει την Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ). Ενα ερώτημα που παραμένει πολύ ανοιχτό είναι τι θα συμβεί με τις οφειλές της ΤτΕ προς την ΕΚΤ βάσει του Target-2.
Τι είναι το Target-2;
Συνοπτικά το εξής: οι εμπορικές τράπεζες κάθε χώρας αλληλεπιδρούν με τη δική τους κεντρική τράπεζα. Όταν γίνονται κινήσεις κεφαλαίων μεταξύ των εμπορικών τραπεζών δύο διαφορετικών χωρών, οι κεντρικές τράπεζες καθεμίας από αυτές διαχειρίζονται τη μεταφορά [των κεφαλαίων]. Όλες οι ροές καταγράφονται καθημερινά. Κάποιες από αυτές τις κεντρικές τράπεζες έχουν πλεονασματικά ισοζύγια (ισολογισμούς) στο σύστημα και κάποιες ελλειμματικά. Η Τράπεζα της Ελλάδας έχει ελλειμματικό ισολογισμό, με το έλλειμμα να ανέρχεται στα 100 δισ. ευρώ τον Μάιο του 2015. Αυτό το έλλειμμα είναι έλλειμμα του μηχανισμού Target-2. Η Τράπεζα της Ελλάδας θα μπορούσε να αρνηθεί αυτό το έλλειμμα και τότε το Ευρωσύστημα θα έχανε τα συγκεκριμένα κεφάλαια, κάτι που θα αποτυπωνόταν σε απώλειες στον ισολογισμό της ΕΚΤ. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει και ο οικονομολόγος Karl Whelan, η ΤτΕ ίσως προσπαθήσει να παραμείνει μέλος του συστήματος Target-2 ακόμη και αν δεν ανήκει πλέον στην ευρωζώνη. Κι αυτό διότι το επιτόκιο που πληρώνει στον Target-2 είναι “μικροσκοπικό”, αυτή τη στιγμή μόλις 0.05%. Όλα εξαρτώνται τελικά από το πόσο φιλικό θα είναι το διαζύγιο, καταλήγει η “Wall Street Journal”.
Διαβάστε ΕΔΩ το πλήρες άρθρο τής “Wall Street Journal”