Επιμέλεια: Κυριακή Πετρίδου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc
Η πόλη της Ελευσίνας είναι από την 1η Ιανουαρίου επισήμως, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023, τίτλο που μοιράζεται με τις πόλεις Τιμισοάρα (Timisoara) της Ρουμανίας και Βέσπρεμ (Veszprem) της Ουγγαρίας. Η σχετική τελετή παράδοσης του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στις τρεις πόλεις πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο της Ακρόπολης, στις 9 Ιανουαρίου. Στην εκδήλωση συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των πόλεων που αναλαμβάνουν τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας 2023, καθώς και των απερχόμενων πρωτευουσών, Ες-συρ-Αλζέτ (Esch-sur-Alzette) από το Λουξεμβούργο, Κάουνας (Kaunas) από τη Λιθουανία και Νόβι Σάντ (Novi Sad )από τη Σερβία. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα για πρώτη φορά από το 1985, χρονιά που καθιερώθηκε ο θεσμός, με πρωτοβουλία της Μελίνας Μερκούρη.
Σε απόσταση 20 χλμ από την Αθήνα, η Ελευσίνα είναι γνωστή για την αρχαία της ιστορία κυρίως τα Ελευσίνια Μυστήρια, αλλά και για τη σύγχρονη βιομηχανική της ιστορία.
Για 2000 χρόνια (1600 π.χ.- 400 μ.χ.) υπήρξε μια από τις πέντε ιερές πόλεις, με προσκυνητές να συρρέουν από όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Ο έντονος μυστικισμός που κάλυπτε τα πιο σημαντικά στάδια των Μυστηρίων και ο όρκος της σιωπής των μυημένων, είχαν σαν αποτέλεσμα να γνωρίζουμε πολύ λίγα σήμερα σχετικά με τη λατρεία της Δήμητρας. Τα Μεγάλα Ελευσίνια Μυστήρια άρχιζαν στην Ελευσίνα, αφετηρία μιας εντυπωσιακής πομπής που κατευθυνόταν στην Αθήνα, με επικεφαλής την ιέρεια και τα ιερά σύμβολα λατρείας της Θεάς. Τα Ελευσίνια Μυστήρια καταργήθηκαν τον 4ο αι. μ.Χ. από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Θεοδόσιο. Στην Ελευσίνα γεννήθηκε και ο μεγάλος τραγικός ποιητής Αισχύλος. Προς τιμήν του τα ΑΙΣΧΥΛΕΙΑ, είναι η κορυφαία πολιτιστική εκδήλωση της Ελευσίνας από το 1975 και πραγματοποιείται κάθε Σεπτέμβριο, την ίδια περίοδο που κατά την Αρχαιότητα πραγματοποιούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Χάρη στο φυσικό της λιμάνι και τη στρατηγική της θέση στο Θριάσιο Πεδίο στο βoρειοδυτικότερο άκρο του Σαρωνικού κόλπου, μετατράπηκε από τον 19ο αιώνα και μετά σε ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά κέντρα της χώρας. Σήμερα, ο επισκέπτης δεν μπορεί να φανταστεί το ένδοξο παρελθόν της, την ιστορία της, τη μυθολογία που αφορά στους τοπικούς θεούς και τη λατρεία τους. Τα σημάδια της εκβιομηχάνισης κυριαρχούν στον ιστό της πόλης, που κρατά καλά φυλαγμένο τον πολιτιστικό της πλούτο, ως ένα διαχρονικό μυστήριο. Ένα μυστήριο που ο επισκέπτης μπορεί να προσεγγίσει στον λόφο των αρχαιοτήτων και στο Μουσείο που βρίσκονται στο κέντρο της πόλης, καθώς και στα ίχνη της Ιεράς Οδού που διασχίζει την πόλη συνδέοντας την Ελευσίνα με την Αθήνα, τα οποία διατηρούνται και σήμερα.
Ο Φίλλιπος Κουτσάφτης, σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Αγέλαστος Πέτρα», που αποτέλεσε βασικό στοιχείο στο φάκελο υποψηφιότητας της Ελευσίνας, αναφέρει σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Καθημερινή: «Η Ελευσίνα είναι πολύ μεγάλο μέγεθος για την Ελλάδα που ξεπερνάει την οικολογία, την οικονομία ή την πολιτική. Στην δεκαετία του ΄50 όταν άρχισε η ανοικοδόμηση, της γυρίσαμε την πλάτη από φούρια».
Αντλώντας έμπνευση από την πλούσια ιστορία και το σπουδαίο παρελθόν της πόλης, η «2023 Ελευσίς» διαμορφώνει ένα ολοκληρωμένο καλλιτεχνικό, ερευνητικό και εκπαιδευτικό πρόγραμμα, με γενικό τίτλο «Μυστήρια Μετάβασης», που κινείται σε τρεις κεντρικούς θεματικούς άξονες: Άνθρωπος-Κοινωνία, Περιβάλλον και Εργασία.
Η Τελετή Έναρξης το Σάββατο 4 Φεβρουαρίου είχε την έμπνευση της στην ιστορία και στη μυθολογία της πόλης: τις Πομπές και τη σύνδεση του Πάνω με τον Κάτω Κόσμο. Οι αρχαίοι χρόνοι με το έντονο πολιτιστικό στοιχείο και τους αρχαιολογικούς χώρους και η σύγχρονη εποχή με τις βιομηχανίες και το εργατικό δυναμικό που έφτασε εδώ από όλα τα σημεία της χώρας, ενώνονται μέσα από μια σειρά καλλιτεχνικών δρώμενων. Η ιδέα-σύλληψη ήταν του Γενικού Καλλιτεχνικού Διευθυντή Μιχαήλ Μαρμαρινού, σε σκηνοθεσία του διακεκριμένου Βρετανού σκηνοθέτη Chris Baldwin.
Η εκκίνηση έγινε με την έλευση των τριών Πομπών της τελετής στο παρκινγκ του Παλαιού Ελαιουργείου. Άνθρωποι που διασχίζουν τη γεωγραφία της Αττικής, της ίδιας της Ελευσίνας, αλλά και της Ευρώπης. Οι πομπές χαρακτήριζαν την πόλη από την πρώτη εμφάνισή της στην ιστορία· οι αρχές τους χάνονται στον μακρινό δωδέκατο αιώνα π.Χ.
Η πρώτη πομπή οι Ημεροδρόμοι με σημείο εκκίνησης τον Κεραμεικό, τερμάτισε έχοντας βαδίσει εν τάχει τα 21 χλμ. της Ιεράς Οδού. Πρόκειται για τη σύγχρονη αναβίωση της εμπειρίας των Ελευσινίων Μυστηρίων, της πομπής για τα εννιάμερα της Δήμητρας, του εθίμου που σήμερα επιβιώνει και στη χριστιανική θρησκεία με τα εννιάμερα του πένθους.
Η δεύτερη πομπή, το Ελευσίνιο Κίνημα που απηχεί το εργατικό κίνημα, ξεκίνησε από 11 διαφορετικά σημεία της πόλης, πλημμυρίζοντας τους δρόμους με μουσικές και χορούς από τους 14 διαφορετικούς τόπους καταγωγής των εθνοτοπικών συλλόγων της Ελευσίνας.
Η τρίτη πομπή οι TimeCircus κατέφθασε από την Αμβέρσα με το πλοίο ξηράς Landship, που κινείται μόνο με την ανθρώπινη δύναμη, έχοντας διανύσει πεζή 3000 χλμ σε εννέα μήνες, στη μεγαλύτερη προσκυνηματική πομπή στην ιστορία της Ελευσίνας. Πρόκειται για ένα ζωντανό σχόλιο για τον εικοστό πρώτο αιώνα της ύφεσης, της κλιματικής αλλαγής και της άμετρης κατανάλωσης φυσικών πόρων – μια δράση ενθάρρυνσης, δύναμης, ελπίδας και συμμετοχής όλων των Ευρωπαίων πολιτών.
Σε μια ιστορική στιγμή για την πόλη αλλά και τη διοργάνωση, οι τρείς πομπές συναντήθηκαν στο Παλαιό Ελαιουργείο, με τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης –μια ακόμη άτυπη πομπή– να τους επιφυλάσσουν μια ιδιαίτερη υποδοχή.
Στη δεύτερη φάση της τελετής έναρξης ένα πολυδιάστατο θέαμα στο παράκτιο μέτωπο συνδέει τη στεριά, τη θάλασσα και τον ουρανό της Ελευσίνας. Κεντρική σκηνή της τελετής γίνεται η θάλασσα με μια μυθική οντότητα να αναδύεται από τα βάθη της, ένα μεταλλικό γλυπτό, στολισμένο με την εμβληματική παπαρούνα του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας, σχεδιασμένο από τον Philippe Geoffrey, ενώ οι μελωδίες από 122 CHÓRES συνέθεσαν το μυσταγωγικό γεγονός της «2023 Ελευσίς».Μια θαλάσσια χορογραφία στήθηκε στον κόλπο της πόλης από 16 βάρκες και ένανπλωτό γερανόνα λειτουργούν ως σκηνή για τους 30 μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, ενώ βάρκες και πλοία του λιμανιού, στα οποία επέβαιναν 17 καπετάνιοι και 11 βοηθοί καπετάνιου, συμμετείχαν με τις κόρνες τους.
Ακολούθησε η Παράκτια Πολιτιστική Διαδρομή, με 19 διαφορετικές δράσεις σε απροσδόκητα σημεία (ταράτσες, αυλές, συνεργείο αυτοκινήτων, ταβέρνες, μπαλκόνια, παράθυρα και δώματα) όπου το κοινό να περιηγήθηκε σε πειραματικά project, χορογραφίες, ηχητικές εγκαταστάσεις, ρεσιτάλ ποντιακής λύρας, και θαλασσινά κεράσματα, ενώ από το απόγευμα του Σαββάτου Νύμφες έκαναν αναπάντεχα την εμφάνισή τους στα στενά της πόλης.
Αμέσως μετά την πολιτιστική διαδρομή, 5000 θεατέςκατευθύνθηκαν για πρώτη φορά στο πρώην εργοστάσιο ΙΡΙΣ, την πρώτη σύγχρονη βιομηχανία βερνικιών και χρωμάτων στην Ελλάδα που ιδρύθηκε το 1925, όπου με φόντο το εμβληματικό του φουγάρο παρακολούθησαν από κοντά την ιστορική επανένωση των Στέρεο Νόβα. Η Ελευσίνα, ως πολιτιστική πρωτεύουσα, με άξονα την αξιοποίηση της βιομηχανικής κληρονομιάς, δρομολόγησε την αποκατάσταση και επανάχρηση του κτιρίου προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως χώρος πολλαπλών δυνατοτήτων κατά το έτος του τίτλου και εφεξής.
Η βραδιά έκλεισε στην Αποθήκη 1 του Παλαιού Ελαιουργείου με ένα εκρηκτικό πάρτι ηλεκτρονικής μουσικής αποκλειστικά από γυναίκες DJs από την Ελευσίνα και άλλες Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης: Mini Zucchini (Τιμισοάρα, Ρουμανία), DJs ENIKŐ (Βέσπρεμ, Ουγγαρία), MOTERIS (Κάουνας, Λιθουανία), Fofi Tsesmeli (Ελευσίνα, Ελλάδα), Amii Watson (Ες-συρ-Αλζέτ, Λουξεμβούργο).
H Τελετή Έναρξης ολοκληρώθηκε την Κυριακή 5 Φεβρουαρίου, όπου λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών πραγματοποιήθηκαν μόνο οι εκδηλώσεις που είχαν προγραμματιστεί σε κλειστό χώρο, με τα εγκαίνια της εικαστικής εγκατάστασης Μυστήριο 44 Heiner Goebbels 7 Στήλες, παρουσία του καλλιτέχνη και την έκθεση Μυστήριο 17 Μελίνα, να προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού. Και οι δυο δράσεις φιλοξενούνται στις Αποθήκες 2 και 3 αντίστοιχα του Παλαιού Ελαιουργείου.
Στη θεαματική Τελετή Έναρξης συμμετείχαν: 15.000 επισκέπτες από την Ελευσίνα, την Αττική κι όλον τον κόσμο, 500 καλλιτέχνες, 800 συμμετέχοντες στις Πομπές, 300 εξειδικευμένοι επαγγελματίες και 200 εθελοντές. Επιπλέον 3.000.000 θεατές, την παρακολούθησαν μέσω δορυφόρου από το τηλεοπτικό δίκτυο της ΕΡΤ.
Πληροφορίες για το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «2023 Ελευσίς»: https://2023eleusis.eu/events/