Medellín’s comuna escalators and cable car have played a significant role in unifying a deeply divided city. Πηγή φωτογραφίας: Action Press/Rex. Τhe Guardian
“Την πρώτη φορά που βρέθηκα εκεί ένιωθα θαρρείς και επρόκειτο να πέσω θύμα απαγωγής. Σήμερα είναι πολύ διαφορετικά. Υπάρχουν πολλά μέρη για να φας και να κάνεις τις αγορές σου. Αισθάνεσαι ασφαλής τώρα”: με τα λόγια αυτά, ο αρχιτέκτων Luis Miguel Velez Wiesner ανακαλεί την πρώτη φορά που βρέθηκε στο Santo Domingo, μία από τις πιο διαβόητες παραγκουπόλεις της Κολομβίας στην πόλη Medellin το 2004. Και μέσα από τα λόγια του αναδύεται ξεκάθαρη και η μεγάλη αλλαγή που έχει πετύχει η πόλη μέσα σε λιγότερα από 15 χρόνια.
Κάποτε, όχι πολλά χρόνια πριν, το Medellín χαρακτηριζόταν ώς η πιο επικίνδυνη πόλη στον πλανήτη. Η φήμη του αυτή βρέθηκε στο απόγειο μεταξύ 1990 και 1993, έτη κατά τα οποία κάθε χρόνο δολοφονούνταν στην πόλη πάνω από 6000 άτομα -κι όχι μόνο στις παραγκουπόλεις. Οι πυροβολισμοί από αυτοκίνητα εν κινήσει έφτασαν να θεωρούνται φυσιολογικό φαινόμενο, ενώ οι βιαιοπραγίες είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο, αφού είχαν αναφερθεί ακόμη και βασανισμοί παιδιών επειδή πέρασαν κατά λάθος τα αόρατα σύνορα της περιοχής μιας συμμορίας.
Το Medellín πέτυχε τη μεταμόρφωσή του μέσα από μια σειρά δυναμικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ χαρισματικών δημάρχων, αλλά και “αρχόντων” του παγκόσμιου εγκλήματος, όπως ο “άρχοντας” των ναρκωτικών Pablo Escobar κι o Don Berna. Η μεταμόρφωση αυτή ήταν αποτέλεσμα και των ριζοσπαστικών πειραμάτων που επιχειρήθηκαν σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού και μορφών διακυβέρνησης.
Ένας διαβόητος εγκληματίας …πολεοδόμος
Κι όπως γράφει η βρετανική εφημερίδα Guardian, ο ρόλος του Escobar σε αυτόν τον ανασχηματισμό δεν ήταν αμελητέος. Μπορεί να φαίνεται λίγο ανορθόδοξο να θεωρείται ο πολεοδόμος κι αστικός μετασχηματιστής ένας από τους ισχυρότερους και πιο βίαιους εγκληματίες του κόσμου, αλλά “το να αγνοήσουμε τον ρόλο του στην ανάπτυξη του Medellín θα ισοδυναμούσε με μεγάλη παραμόρφωση της ιστορίας” σημειώνει ο Guardian.
Ο Εscobar και τα καρτέλ του βοήθησαν στο να δημιουργηθούν οι συνθήκες για τη μεταμόρφωση της πόλης. Οδήγησαν Medellín στο χείλος της καταστροφής και μετά απαίτησαν να αλλάξει. Το 1982, ο Escobar ξεκίνησε το πρόγραμμα “Το Medellín χωρίς παραγκουπόλεις”, που μπορεί μεν να είχε πολιτικά κίνητρα, αλλά βοήθησε στο να περιοριστούν τα παραπήγματα και να δοθεί στους κατοίκους τους το δικαίωμα για μια “ζωή ταπεινής αξιοπρέπειας”, όπως χαρακτηριστικά είχε πει ο ίδιος. Μέσα από αυτό το πρόγραμμα, ο διαβόητος εγκληματίας, που τελικά σκοτώθηκε από πυρά των δυνάμεων ασφαλείας της Κολομβίας το 1993, κατόρθωσε να δώσει στους φτωχούς των πόλεων πολιτική φωνή και ένα ‘όχημα’ μέσα από το οποίο μπορούσαν πλέον ν απαιτήσουν την αλλαγή.
Κι ένας καθηγητής μαθηματικών που άλλαξε τα δεδομένα
Μεταξύ των συντελεστών της αλλαγής αυτής ήταν και ο δήμαρχος Fajardo, ένας καθηγητής μαθηματικών που η άνοδός του στο αξίωμα θεωρήθηκε κάτι σαν πολιτική …ανωμαλία. Ο Fajardo δεν προερχόταν από πολιτικό τζάκι και δεν είχε προηγούμενη παρουσία στην πολιτική. Παρόλα αυτά κατάφερε να ξεπεράσει τους υποψηφίους των παραδοσιακών κομμάτων, που ήταν βουτηγμένα στη διαφθορά, και να εκλεγεί άνετα δήμαρχος της πόλης το 2003, με ποσοστά που τού εξασφάλισαν αυτονομία αποφάσεων.
Ο Fajardo ενεργοποίησε ανεξάρτητες αρχές σχεδιασμού και δρομολόγησε μια πειραματική και οραματική προσέγγιση, που ουσιαστικά απελευθέρωσε την ανάπτυξη της πόλης. “Από αυτή την άποψη”, γράφει ο Guardian, ‘το Medellín αποτελεί ένα μάθημα για όλες τις πόλεις του κόσμου, σε σχέση με τη σπουδαιότητα των ανεξάρτητων γραφείων σχεδιασμού, που δουλεύουν από κοινού με τις τοπικές αρχές”.
Το έτος-κλειδί 1991
Κατά την Κολομβιανή αρχιτέκτονα και ακαδημαϊκό Catalina Ortiz, που εργάστηκε στα στρατηγικά σχέδια του Medellín το 2005 και το 2013, υπό την εποπτεία του δημάρχου Fajardo, “το 1991 ήταν ένα σημείο καμπής-κλειδί για όλη τη χώρα. Το χειρότερο και το καλύτερο σημείο- μια στιγμή πλήρους κρίσης και ταυτόχρονα ελπίδας. Η στιγμή, πραγματικά, όπου όλοι ένιωθαν ότι τα πράγματα δεν μπορούν να πάνε χειρότερα κι ότι πρέπει να δράσουν”.
Το νέο Σύνταγμα της χώρας, που αναθεωρήθηκε εκείνη τη χρονιά (το 1991), έδωσε στις τοπικές αρχές μεγαλύτερη ανεξαρτησία, προσφέροντάς τους μεγαλύτερο έλεγχο επί της αστικής ανάπτυξης -με δικές τους δεξιότητες και γνώσεις. Ήταν επίσης η χρονιά που η εθνική κυβέρνηση, με διεθνή στήριξη από τα Ηνωμένα Εθνη, άρχισε να παρεμβαίνει στο Medellín, “ακινητοποιώντας’ τις παραστρατιωτικές ομάδες.
Ήταν επίσης ένα έτος-κλειδί για τον αστικό σχεδιασμό. Η στιγμή που η εθνική κυβέρνηση αναγνώρισε ότι τα προβλήματα ασφάλειας του Medellín δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μόνο με καταστολή και μέτρα πολιτικής, αλλά χρειάζονταν γενναίες παρεμβάσεις και σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού.
Ο Fajardo έχτισε πάνω σε αυτή την κληρονομιά. Έτσι ξεκίνησε σειρά ριζοσπαστικών προγραμμάτων για την εκ νέου οργάνωση του κοινωνικού ιστού στις παραγκουπόλεις και την κινητοποίηση των φτωχών. Οι αρχές άρχισαν να αντιμετωπίζουν την ενδημική βία κι ανισότητα μέσω του σχεδιασμού δημόσιων χώρων, υποδομών και αστικών παρεμβάσεων εντός των παραγκουπόλεων. Κεντρικό στοιχείο του σχεδιασμού ήταν η θεώρηση των δημόσιων χώρων ώς ζωνών που όλοι μοιράζονται μεταξύ τους και η μεταμόρφωσή τους από πεδίο μάχης μεταξύ συμμοριών και κυκλωμάτων σε σημείο συνάθροισης των ανθρώπων των κοινοτήτων.
Ο κοινωνικός ουρμπανισμός του Medellín επεκτείνεται πολύ περισσότερο από αντίστοιχα πειράματα που συντελέστηκαν σε πολλές πόλεις του πλανήτη, αφού απαίτησε -και πέτυχε σε μεγάλο βαθμό- μια αστικοποίηση συμπερίληψης, που έδωσε στους απόκληρους ρόλο εταίρου στην ολοκλήρωση της αστικής αλλαγής…
Άρθρο με πληροφορίες από τον Guardian
Διαβάστε (πολύ) περισσότερα στο ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο του Guardian EΔΩ