Ανεπιθύμητες οικειοποιήσεις του δημόσιου χώρου στον πεζόδρομο της Ικτίνου

Ε. Αθανασίου

Περίληψη

Η εισήγηση διερευνά σύγχρονους μετασχηματισμούς στο δημόσιο χώρο της Θεσσαλονίκης, εστιάζοντας στην χρήση του από τους νέους και τις νέες την περίοδο της κρίσης. Μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον από τις κυρίαρχες διαδικασίες που παράγουν τον δημόσιο χώρο όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τις πολιτικές και τα σχέδια της τοπικής αυτοδιοίκησης, η εισήγηση εστιάζει στις οικειοποιήσεις του δημόσιου χώρου από τους/-ις νέους/-ες από το 2011 έως σήμερα ως ενσώματες ρωγμές στο κυρίαρχη αντίληψη για «ασφαλείς και καθαρούς» δημόσιους χώρους.

1 Ο «δημόσιος χαρακτήρας» του δημόσιου χώρου

Ο δημόσιος χώρος, ζωντανός, ανεκτικός, γεμάτος κόσμο, ασφαλής και αρχιτεκτονημένος, θεωρείται στην σύγχρονη συζήτηση για τη πόλη ένα από τα συστατικά μιας ελκυστικής και ανταγωνιστικής πόλης, και προωθείται ενεργά από τοπικούς φορείς και διεθνείς οργανισμούς, μέσα από έργα ανάπλασης και εκδηλώσεις. Η έμφαση όμως σε «καθαρούς και ασφαλείς»  (Mitchell & Staeheli, 2006) δημόσιους χώρους, γεμάτους εκπροσώπους της μεσαίας τάξης, που κάθονται σε υπαίθρια καφέ, συνωστίζονται σε πολιτιστικά φεστιβάλ ή καταναλώνουν σε εμπορικά καταστήματα, «εξευγενίζει» γειτονιές, κεφαλαιοποιεί την «αυθεντικότητα», και τελικά ομοιογενοποιεί την παγκόσμια αστική εμπειρία μέσα από διαδικασίες που έχουν κερδισμένους και χαμένους (Zukin, 2010). Επιπλέον, στους ελκυστικούς χώρους της νεοφιλελεύθερης αστικοποίησης προκρίνεται συγκεκριμένη χρήση του δημόσιου χώρου και αποκλείονται «εκδικητικά» εκείνες που αποτελούν παραφωνία στην αισθητική του, οπτικοποιούν την φτώχεια, εκφράζουν διεκδίκηση ή διαφωνία, δεν παράγουν οικονομική αξία. Παρά την σύγχρονη έμφαση στη ζωντάνια των πάρκων και των πλατειών, το φάσμα των συμπεριφορών που γίνονται ανεκτές στην κυρίαρχη νοηματοδότηση του «δημόσιου χαρακτήρα» του δημόσιου χώρου στενεύει συνεχώς, και όλο και περισσότεροι χρήστες του αποκλείονται ενεργά ως «ανεπιθύμητοι» (Mitchell, 2003).

Η κυρίαρχη αυτή αντίληψη για τον δημόσιο χώρο προωθείται μέσα από ηγεμονικές πολιτικές και σχέδια που συντελούνται σε πολλές κλίμακες και αφορούν τελικά τις καθημερινές ζωές των κατοίκων της πόλης, τα σώματα και τη σχέση τους με τον φυσικό αστικό χώρο. Όπως το διατυπώνει ο Gandy (2006), «η βιοπολιτική εξουσία εστιάζει στο κάθε σώμα» συνδέοντάς το με τους στόχους της κυρίαρχης πολιτικής.

Ο δημόσιος χώρος όμως δεν είναι μόνο πεδίο παραγωγής και αναπαραγωγής των διαδικασιών της νεοφιλελεύθερης αστικοποίησης.   Μεγάλες στιγμές εξέγερσης στους δρόμους και τις πλατείες ή μικρές καθημερινές πράξεις αποσταθεροποίησης αποκαλύπτουν τον δημόσιο χώρο ως γόνιμο έδαφος για την παραγωγή της πολιτικής της αντίστασης, της διαφωνίας και της χειραφέτησης.

2 Οι νέοι στον δημόσιο χώρο

Οι νέοι, ίσως οι πιο ορατοί και πολυπληθείς καθημερινοί χρήστες του δημόσιου χώρου, συγκαταλέγονται συχνά ανάμεσα στους «ανεπιθύμητους». Εγκαθιδρύουν αυθόρμητες «μικρογεωγραφίες» (Matthews κ.α., 1998) που επικάθονται στο επίσημο δίκτυο των δημόσιων χώρων ή το επεκτείνουν ανακαλύπτοντας χώρους απρόβλεπτους, απαγορευμένους, αδρανείς.  Οι «μικρογεωγραφίες» αυτές δημιουργούν νέα επίκεντρα δραστηριότητας και ζωντάνιας στην πόλη, επιτρέπουν νέες συναντήσεις, επιτελούν νέες ρουτίνες και χρονικότητες που συχνά συγκρούονται με τις κυρίαρχες χρήσεις και τα ηγεμονικά φαντασιακά για τον δημόσιο χώρο. Οι αυθόρμητες χρήσεις ή ενσώματες οικειοποιήσεις του δημόσιου χώρου από τους νέους γίνονται συχνά αντιληπτές ως απειλή για την ελκυστικότητα και την ασφάλεια των δρόμων και των πλατειών. Είτε συναθροίζονται μετά το σχολείο, είτε διασκεδάζουν, είτε κάνουν σκέιτμπορντ, οι νέοι συχνά εικονογραφούνται από τους κατοίκους, τους καταστηματάρχες και τα ΜΜΕ ως θορυβώδεις, ανυπάκουοι, βρώμικοι, παρεκκλίνοντες, ακόμη και απειλητικοί (Travlou, 2003).  Οι νέοι δεν αποτελούν, φυσικά, μια ομοιογενή ομάδα. Διαφέρουν μεταξύ τους με άξονα την τάξη, το φύλο, τη φυλή, την εθνότητα. Μοιράζονται όμως τον περιθωριακό ρόλο στην παραγωγή του αστικού χώρου και μια περιθωριοποιημένη θέση στην καθημερινή του χρήση.

Σε πολλές χώρες, η παρουσία των νέων στο δημόσιο χώρο έχει αντιμετωπιστεί με απαγορεύσεις κυκλοφορίας και εντατική αστυνόμευση, ειδικούς κανονισμούς και «αμυντικό» αστικό εξοπλισμό (βλ. Travlou, 2003).  Το σκέιτμπορντ είναι το πιο πολυσυζητημένο παράδειγμα μιας τέτοιας αυθόρμητης χρήσης που δημιουργεί συγκρούσεις στον δημόσιο λόγο και εικονογραφείται ηγεμονικά ως στοιχείο υποβάθμισης ή ανασφάλειας στον δημόσιο χώρο  (βλ. για παράδειγμα Stanton & Graves, 2000).

Ο κοινωνιολόγος Asef Bayat αναγνωρίζει την διεκδίκηση του «habitus» της νεότητας, την «διεκδίκηση της ιδιαιτερότητας, της δημιουργικότητας, της ελαφρότητας και της απελευθέρωσης από το άγχος για την προοπτική του μέλλοντός [των νέων]» ανάμεσα στα «κοινωνικά μη-κινήματα» (2010, σ. 18).  Τα «μη-κινήματα», για τον Bayat, είναι:

συλλογικές πράξεις μη συλλογικών δρώντων, ενσωματώνουν κοινές πρακτικές σε μεγάλους αριθμούς συνηθισμένων ανθρώπων των οποίων οι κατακερματισμένες αλλά παρόμοιες δραστηριότητες ενεργοποιούν την κοινωνική αλλαγή, ακόμη κι αν αυτές οι πρακτικές σπάνια κατευθύνονται από μια ιδεολογία ή αναγνωρίσιμη ηγεσία ή οργάνωση (2010, σ. 14, δική μου μετάφραση).

3 Κυρίαρχες νοηματοδοτήσεις του δημόσιου χώρου στη Θεσσαλονίκη στη συνθήκη της κρίσης

Η Θεσσαλονίκη υπέστη βαθείς μετασχηματισμούς στον κοινωνικό της ιστό κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε στη χώρα το 2010.  Η ανεργία στην ευρύτερη περιφέρεια το 2016 ήταν μεταξύ 23,7 και 24%  ενώ ήταν 45% στις ηλικίες μεταξύ 15-24 (Ελληνική Στατιστική Αρχή,  Μάρτιος 2016). Αυτοί οι μετασχηματισμοί αντανακλώνται και υλοποιούνται με πολλαπλούς τρόπους στους δημόσιους χώρους, παραδείγματος χάριν, αυξημένα φαινόμενα αστεγίας, χρήσης ουσιών και αστικής φτώχιας, έλλειψη συντήρησης των δημόσιων χώρων, στιγμές εξεγέρσεων και διαμαρτυριών, αλλά και στιγμές συλλογικής δράσης και αλληλεγγύης.

Την ίδια περίοδο, ο Δήμος Θεσσαλονίκης προσυπογράφει τον κυρίαρχο στόχο του ελκυστικού, «καθαρού και ασφαλούς» δημόσιου χώρου και, παρά την συρρίκνωση της κρατικής χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης, επιδιώκει να αυξήσει το διαθέσιμο ποσοστό του στον πυκνοδομημένο αστικό, να ανακτήσει χώρο από το αυτοκίνητο, να ενισχύσει την χρήση του μέσα από εκδηλώσεις και πειραματικές δράσεις συμμετοχικού σχεδιασμού. Η ελκυστικότητα και η ασφάλεια των δημόσιων χώρων συνδέονται με την γενικότερη στόχευση του Δήμου για προβολή μιας ανταγωνιστικής εικόνας της πόλης στον κόσμο, από την μια, και την ενίσχυση της ζωτικότητας των τοπικών επιχειρήσεων από την άλλη.  Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο μπορούν να ειδωθούν και οι συνεργασίες του Δήμου με ιδιωτικές επιχειρήσεις για την συντήρηση, την ανάπλαση ή/και την οργάνωση εκδηλώσεων σε δημόσιους χώρους αλλά και η απαγόρευση πολιτικών συγκεντρώσεων στην πλατεία Αριστοτέλους τον Απρίλιο του 2012 (Αθανασίου, 2012, Athanassiou 2017), με την αιτιολογία ότι «επιβαρύνουν ή διαταράσσουν την ομαλή και ήρεμη λειτουργία του κέντρου της πόλης» (Δήμος Θεσσαλονίκης, 2012).

4 Ανεπιθύμητες οικειοποιήσεις στην Ικτίνου

Τα χρόνια της κρίσης ξεκίνησε στη Θεσσαλονίκη ένα φαινόμενο που ήταν γνωστό στην Ισπανία, ήδη από την δεκαετία του 1990, με ρίζες σε πρακτικές που ξεκίνησαν ήδη από στην δεκαετία του 1970.  Μεγαλύτεροι έφηβοι και νέοι διασκεδάζουν τα βράδια, κυρίως της Παρασκευής και του Σαββάτου, σε πλατείες και πεζόδρομους πίνοντας αλκοόλ και ακούγοντας μουσική, αντί να καταναλώνουν σε καφέ και μπαρ.  Στην Ισπανία, η χρήση αυτή του δημόσιου χώρου από τους νέους ονομάζεται botellon -μεγάλο μπουκάλι- επιτελείται μαζικά και έχει προκαλέσει έντονη δημόσια συζήτηση και μεγάλες αντιδράσεις. Σε πολλές περιπτώσεις έχουν ληφθεί μέτρα κατά του botellon, όπως εντατικές περιπολίες της αστυνομίας, περιορισμός στην πώληση αλκοόλ, απαγόρευση κατανάλωσης αλκοόλ στο δημόσιο χώρο (βλ. Rodriguez-Martos, 2006, Pedrero-Garcia, 2018).

Στη Θεσσαλονίκη, περιοχές που συγκεντρώνουν νέους σε μεγάλους αριθμούς είναι ο πρώτος προβλήτας του λιμανιού, η περίφραξη της Ρωμαϊκής αγοράς, η περίφραξη του ναού της Αγίας Σοφίας και ο περίβολος του ναού, οι πεζοδρομημένες οδοί Ικτίνου και Ζεύξιδος. Οι νέοι καταλαμβάνουν μαζικά διαφορετικά σημεία του κέντρου και αγοράζουν φτηνά ποτά από τα περίπτερα, τα ψιλικατζίδικα και τις νέες κάβες που δημιουργήθηκαν ως απόκριση στο φαινόμενο αυτό. Το φαινόμενο αυτό έχει δημιουργήσει μια αυθόρμητη ετερογενή και διαφιλονικούμενη γεωγραφία του δημόσιου χώρου στην πόλη.

Η εισήγηση εστιάζει στην περίπτωση των οδών Ικτίνου και Ζεύξιδος και διερευνά μέσα από ποιοτικές μεθόδους τους λόγους που οι χρήστες συγκεντρώνονται εκεί, την απόκριση των ιδιοκτητών καταστημάτων και των κατοίκων της περιοχής, καθώς και την απόκριση της επίσημης πολιτικής. Η έρευνα βασίστηκε στον τοπικό τύπο, σε παρατήρηση και συνεντεύξεις χρηστών και καταστηματαρχών την περίοδο άνοιξη – καλοκαίρι 2016.

Οι οδοί Ικτίνου και Ζεύξιδος βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης και είναι πεζοδρομημένες από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ως πεζόδρομοι έχουν συγκεντρώσει έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό χρήσεων αναψυχής.  Την περίοδο της έρευνας, υπήρχαν 3 εστιατόρια και 6 καφέ-μπαρ στους δύο δρόμους, καθώς και υπηρεσίες (καθαριστήριο, γρήγορο φαγητό, κ.α.) και καταστήματα λιανικής πώλησης.  Είναι, όπως όλο το κέντρο, μία ιδιαίτερα πυκνοδομημένη περιοχή στην οποία συνεχίζει να υπάρχει η χρήση της κατοικίας στους ψηλότερους ορόφους καθώς οι πιο χαμηλοί καταλαμβάνονται από ιατρεία και γραφεία. Υπάρχει επίσης συγκρότημα σχολείων και το κτίριο του ΕΤΑΑ-ΤΣΜΕΔΕ. Αυτή είναι μία αξιοσημείωτη ανάμιξη χρήσεων γης που προδιαγράφει μία έντονη χρήση του δημόσιου χώρου.

Το νεανικό πλήθος εμφανίστηκε το καλοκαίρι του 2011, στην αρχή δηλαδή της κρίσης. Σύμφωνα, με μία συνεντευξιαζόμενη, η αρχή έγινε από μία ομάδα περίπου 30 νέων που μετακινήθηκαν εκεί από τον πεζόδρομο της Δημητρίου Γούναρη για να αποφύγουν τα βίαια επεισόδια που συνέβαιναν εκεί σε σχέση με τη χρήση ουσιών. Η αρχική ομάδα είχε κοινή ιδεολογική κατεύθυνση και η μετακίνηση στην Ικτίνου ήταν γι’ αυτούς μια συνειδητή πράξη διεκδίκησης του δικαιώματος χρήσης του δημόσιου χώρου. Γρήγορα άρχισαν να μαζεύονται πολύ περισσότεροι. Νέοι και νέες συγκεντρώνονταν απ’ όλη την πόλη, κυρίως από το κέντρο, και καταλάμβαναν τα λίγα παγκάκια, τα πεζούλια που οριοθετούν τα παρτέρια, και την περίφραξη των σχολείων.  Συγκεντρώνονταν κυρίως στην διασταύρωση των δύο πεζόδρομων, ακριβώς μπροστά από το σχολικό συγκρότημα, όπου δεν αναπτύσσονταν τραπεζοκαθίσματα. Επρόκειτο για νέες και νέους στην ηλικία της ώριμης εφηβείας ως τα πρώτα χρόνια μετά τα 20.  Διασκέδαζαν εκεί πίνοντας αλκοόλ και ακούγοντας μουσική από τις 9:00 μέχρι τις 4:00. Όπως είπε χαρακτηριστικά μία συνεντευξιαζόμενη, «συχνά [ήταν] αδύνατον να διασχίσεις την Ικτίνου».

Οι νέοι χρήστες που έδωσαν συνέντευξη είπαν ότι από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο προτιμούν να περνούν τα βράδια τους στον δημόσιο χώρο παρά να πηγαίνουν σε μπαρ και καφέ.  Οι λόγοι που ανάφεραν ήταν η ελευθερία από ένα προκαθορισμένο κλειστό χώρο, ένα συγκεκριμένο στυλ και συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς, μια συνειδητή διεκδίκηση του δικαιώματος χρήσης του δημόσιου χώρου, η δυνατότητα να συναντήσουν περισσότερους φίλους και γνωστούς και τέλος, οικονομικοί λόγοι που σχετίζονται με την κρίση. Η περιοχή της Ικτίνου επιλέχθηκε, είπαν οι νέοι, λόγω της κεντρικής της θέσης καθώς και της διαμόρφωσής της που επιτρέπει τη χρήση των πεζουλιών ως καθίσματα. Όπως είπε μία από τις συνεντευξιαζόμενες «είναι πολύ φιλικά, είναι σαν μια ανοικτή αγκαλιά». Όλοι/ες οι συνεντευξιαζόμενες/οι είπαν ότι δεν αισθάνονται ανασφάλεια ή κίνδυνο όταν βρίσκονται εκεί. Ανέφεραν ότι γίνεται χρήση κάνναβης αλλά όχι χρήση άλλων ουσιών ούτε και εμπόριο.

Οι ιδιοκτήτες μπαρ και καφέ όμως εμφανίζονται ιδιαίτερα δυσαρεστημένοι με την παρουσία των νέων.  Αναφέρουν συχνά περιστατικά παραβατικότητας, όπως χρήση και εμπόριο ναρκωτικών, κατανάλωση αλκοόλ από ανήλικους, καυγάδες, γκράφιτι, σκουπίδια και ούρηση στον δημόσιο χώρο και στην αυλή του σχολείου.  Θεωρούν ότι οι επιχειρήσεις τους έχουν υποβαθμιστεί. Ενώ παλαιότερα απευθύνονταν στην μεσαία τάξη, πλέον απευθύνονται σε άλλο κοινό, μάλλον χαμηλότερης κοινωνικά στάθμης.

Παρ’ όλα αυτά οι επιχειρήσεις επιδίωξαν να επωφεληθούν.  Δύο μπαρ πρόσφεραν ποτά σε πλαστικό ποτήρι σε πολύ χαμηλότερες τιμές. Ένα μικρό ψιλικατζίδικο είχε μετατραπεί σε κάβα και ένα πρώην ντελικατέσεν μετατράπηκε σε μπαρ για ποτά στο χέρι. Εργαζόμενη στο ψιλικατζίδικο δήλωσε στη συνέντευξη ότι προφανώς η επιχείρηση επηρεάστηκε θετικά.

Ένας από τους επιχειρηματίες παραπονέθηκε ότι ο κανονισμός για την ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων στον δημόσιο χώρο είναι περιοριστικός και οι τιμές ιδιαίτερα υψηλές. Αυτά σε συνδυασμό με την κρίση, την μειωμένη κατανάλωση και τις μειωμένες τιμές δημιούργησαν δυσμενείς συνθήκες για τις επιχειρήσεις. Ο ίδιος καταστηματάρχης ζήτησε υποστήριξη από το δήμο, όπως να έχουν άδεια για περισσότερα τραπεζοκαθίσματα και μάλιστα στην περιοχή που συγκεντρώνονται οι νέοι, έτσι ώστε να περιοριστούν και να φύγουν.

Οι κάτοικοι των γύρω πολυκατοικιών παραπονούνταν για τον θόρυβο από τις φωνές, τις κιθάρες και τα συστήματα ήχου, τα γκράφιτι, τα σκουπίδια και τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.  Συχνά καλούσαν την αστυνομία, διαμαρτύρονταν στον δήμο, συγκέντρωσαν υπογραφές και έκαναν παράσταση στο δημοτικό συμβούλιο ζητώντας την αντιμετώπιση του «προβλήματος».  Οι νέοι ανέφεραν περιπτώσεις κατοίκων που έριξαν κουβάδες με νερό και αυγά εναντίον τους.

Ο τοπικός τύπος άρχισε να ασχολείται με την Ικτίνου το 2011 σχολιάζοντας την πληθώρα των τραπεζοκαθισμάτων και τον θόρυβο από τα καφέ και τα μπαρ.  Από το 2014, το ενδιαφέρον εστιάστηκε στο «πρόβλημα» των νέων που διασκέδαζαν εκεί.  Εικονογραφήθηκε μια ζοφερή και επικίνδυνη κατάσταση που χαρακτηρίζονταν από την χρήση ναρκωτικών και τους καυγάδες. Η Ικτίνου αναφέρονταν ως «άσυλο» (Καραβασίλη, 2016)  ή «γκέτο» (www.thestival.gr), ενώ οι κάτοικοι αναφέρονταν ως «απεγνωσμένοι» και «ανάστατοι».

Η αστυνομία ήταν μονίμως παρούσα στην περιοχή συνήθως στην οδό Μακένζυ Κίνγκ, κάποιες φορές μπροστά στο σχολείο. Η Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης διέθετε 2-3 διμοιρίες κυρίως τα Σαββατοκύριακα «για να επιβάλλεται η τάξη» (Γερακαρίτου & Παπαναστασούλης, 2015).  Τον Μάιο του 2015, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, περίπου 100 αστυνομικοί περικύκλωσαν την περιοχή όπου ήταν συγκεντρωμένο το πλήθος.  Έγινε έλεγχος ταυτοτήτων σε όλους και όσοι δεν είχαν, περίπου 40 νέοι, προσήχθησαν για εξακρίβωση στοιχείων στο αστυνομικό τμήμα. Δεν έγινε καμία σύλληψη.

Ο δήμος Θεσσαλονίκης ανταποκρίθηκε αρχικά εντείνοντας τις υπηρεσίες καθαριότητας στην περιοχή και ενισχύοντας τον φωτισμό. Όμως, όπως δήλωσε ο  Αντιδήμαρχος Τεχνικών Έργων Περιβάλλοντος και Καθαριότητας το «πρόβλημα» δεν μπορεί να λυθεί με «μερεμέτια και μικροπαρεμβάσεις» (Καραβασίλη, 2016). Την άνοιξη του 2016, ανακοινώθηκε η «ολική ανακατασκευή» των δύο πεζοδρόμων με στόχο να «ρυθμιστούν οι λειτουργικές και αισθητικές δυσαρμονίες». Οι προτεραιότητες του σχεδιασμού παρουσιάζονται καθαρά τεχνικές: αφ’ ενός η οπτική και ακουστική προστασία του σχολικού συγκροτήματος, αφ’ ετέρου η διασφάλιση ελεύθερης ζώνης για την διέλευση των οχημάτων έκτακτης ανάγκης (Δήμος Θεσσαλονίκης, 2017). Παρ’ όλα αυτά ο ίδιος Αντιδήμαρχος παραδέχθηκε αργότερα ότι «πρόκειται για ένα έργο, το οποίο δεν ήταν στον άμεσο σχεδιασμό του δήμου και το οποίο επεβλήθη καθώς υπήρχαν παραβατικά στοιχεία στην περιοχή… Την περιοχή γύρω από τα σχολεία την είχαν κάνει μπυραρία. Καθημερινές ήταν οι διαμαρτυρίες … Άρα κάνουμε μια επέμβαση σε μια περιοχή η οποία ήταν άντρο της παραβατικότητας» (Γερακαρίτου, 2018).

Ο νέος σχεδιασμός, που υλοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2018, δεν προέβλεπε παρτέρια στην οδό Ζεύξιμος, ενώ οι φυτεύσεις στην Ικτίνου δεν οριοθετούνται από πεζούλια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καθιστικά. Δεν υπάρχουν καθόλου παγκάκια. Επιπλέον, με χρηματοδότηση από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ο δήμος θα τοποθετήσει σύστημα ηλεκτρονικής διαχείρισης της Ικτίνου, ώστε να μην παραβιάζεται από «ασυνείδητους οδηγούς» (Ζούκα, 2017).

Συμπερασματικά, η μαζική οικειοποίηση των πεζόδρομων δεν συνδέεται με  συλλογικοποίηση των χρηστών ή κοινή ιδεολογία, πέρα από την αρχική πολιτικοποιημένη ομάδα. Οι νέοι και οι νέες, συνηθισμένοι άνθρωποι σε «μεγάλους αριθμούς» με την «τέχνη της παρουσίας» τους (Bayat, 2010) μόνο και χωρίς οργανωμένη, πολιτικοποιημένη δράση, ως ένα «μη-κίνημα», κατέλαβαν τον δημόσιο χώρο, έκαναν ορατή τη νεανικότητά τους και επιτέλεσαν μια εναλλακτική χρήση των δύο πεζοδρόμων.

Η ενσώματη χρήση του δημόσιου χώρου αποτέλεσε μια ρωγμή στα κυρίαρχα φαντασιακά για τον δημόσιο χώρο και αποσταθεροποίησε την ισχύουσα συναινετική νοηματοδότηση του δημόσιου χαρακτήρα του.  Ο δήμος, ο τύπος, οι καταστηματάρχες και οι κάτοικοι εικονογραφώντας μια ζοφερή εικόνα εγκληματικότητας και εμπορίου ναρκωτικών δαιμονοποίησαν την παρουσία των νέων και πρόβαλαν τα ζητούμενα της υγιεινής, της τάξης και της ασφάλειας.  Στοιχειοθέτησαν έτσι μία «κατάσταση εξαίρεσης» (Agamben, 2005) στο πλαίσιο της οποίας ο δήμος και η αστυνομία νομιμοποιούνταν να δράσουν εκτάκτως και κατασταλτικά.

Ο φωτισμός, η αστυνόμευση και ο έλεγχος ταυτότητας χρησιμοποιήθηκαν ως αρχικά μέτρα για τον αποκλεισμό των ανεπιθύμητων χρηστών. Τελικά, η «ολική ανακατασκευή» επιλέχθηκε ως εργαλείο βιοπολιτικής για τον έλεγχο των σωμάτων και την επιβολή της κοινωνικής τάξης (Gandy, 2006).  Λόγω των έργων, για μερικούς μήνες με καλό καιρό οι νέοι μετατοπίστηκαν αναγκαστικά σε άλλους χώρους. Στη συνέχεια, μέσα από έναν «αμυντικό» σχεδιασμό του χώρου αποθαρρύνθηκε ενεργά η χρήση του. Τέλος, απελευθερώθηκε χώρος για την ανάπτυξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων στον δημόσιο χώρο.

Η Ικτίνου ήταν ένας χώρος κατανάλωσης και αναψυχής, μια ελκυστική εικόνα μεσογειακής αστικότητας. Από τον 2011, οι νέοι συγκρότησαν ένα διαφορετικό κοινό και κατέλαβαν τον λίγο χώρο που άφηνε ελεύθερο η επέκταση της κατανάλωσης, διεκδικώντας έμπρακτα το δικαίωμα χρήσης του χώρου. Τα πεζούλια, η περίφραξη του σχολείου και τα παγκάκια έγιναν ένας διαφιλονικούμενος χώρος, όπου συγκρούστηκαν διαφορετικά φαντασιακά.  Η «ολική ανακατασκευή», νομητοδοτημένη στη βάση της «κατάστασης εξαίρεσης» και προβάλλοντας αδιαμφισβήτητα τεχνικά ζητούμενα εφαρμόστηκε ως ένα εργαλείο επιβολής της τάξης και του κυρίαρχου φαντασιακού για τον δημόσιο χώρο.

Παραπομπές
Agamben, G. 2005. State of exception, Chicago: University of Chicago Press.
Athanassiou E. 2017. The hybrid landscape of public space in Thessaloniki in the context of crisis, Landscape Research, 42:7, 782-794.
Bayat, A. 2010. Life as politics, How ordinary people change the Middle East, Amsterdam: Amsterdam University Press.
Gandy, M. 2006. Zones of indistinction: bio-political contestations in the urban arena, Cultural Geographies, 13, 497-516.
Jones, S. & Graves, A. 2000. Power plays in public space: Skateboard parks as battlegrounds, gifts, and expressions of self. Landscape journal, 19 (1-2), 136-148.
Mitchell D. 2003. The right to the city: Social Justice and the fight for public space, London: The Guilford Pess.
Mitchell, D., & Staeheli, L. A. 2006. Clean and safe? property redevelopment, public space, and homelessness in downtown San Diego. In N. Smith & S. Low The Politics of Public Space, New York: Taylor and Francis, pp. 143-175.
Matthews, H., Limb, M. and Percy-Smith, B. 1998. Changing worlds: the microgeographies of young teenagers, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 89(2): 193-202.
Pedrero-García, E. (2018). Nightlife and Alcohol Consumption Among Youths: The Botellón Phenomenon in Spain. SAGE Open.
Rodriguez-Martos, Α. ( 2006) The Spanish “Botellón”, A Particular Way of Bingeing, Nordic Studies on Alcohol and Drugs, 23, 1, pp. 137-142.
Travlou, P. 2003. Teenagers and Public Space Literature Review, Open space research centre, Edinburgh College of Art.
Zukin S. 2010. Naked City: The death and life of authentic urban places, Oxford: Oxford University Press.
Αθανασίου, Ε. 2012. ’What’s up park’ ή η πολιτική οικολογία των χώρων πρασίνου στη Θεσσαλονίκη», 3ο Συνέδριο Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος ( cd ISBN 978-960-6865-52-7).
Απεγνωσμένοι οι κάτοικοι της Ικτίνου: Ναρκωτικά, αλκοόλ και ηχορύπανση στον πεζόδρομο http://www.thestival.gr/policy/self-government/item/ (τελευταία πρόσβαση 19 Νοεμβρίου 2018).
Γερακαρίτου, Κ. & Παπαναστασούλης, Β. 2015. Ετοιμάζονται τα ΜΑΤ για τις άγριες νύχτες στην Ικτινου https://www.voria.gr/article/etimazonte-ta-mat-gia-tis-agries-nichtes-stin-iktinou-foto (τελευταία πρόσβαση 19 Νοεμβρίου 2018).
Γερακαρίτου Κ. 2018. Αντιδράσεις για τα έργα ανάπλασης της Ικτίνου. Τι απαντά ο δήμος, https://www.voria.gr/article/anaplasi-iktinou-zefxidosantidrasis-katikon-gia-ta-metra-dielefsis (τελευταία πρόσβαση 19 Νοεμβρίου 2018).
”Γκέτο” ο πεζόδρομος της Ικτίνου – Ανάστατοι κάτοικοι και επιχειρηματίες http://www.thestival.gr/society/item/170412-gketo-o-pezodromos-tis-iktinou-anastatoi-katoikoi-kai-epixeirimaties (τελευταία πρόσβαση 20 Νοεμβρίου 2018).
Δήμος Θεσσαλονίκης, Δημοτικό Συμβούλιο, 2012. Απόφαση 20 Απριλίου 2012. https://diavgeia.gov.gr (τελευταία πρόσβαση 18 Νοεμβρίου 2018).
∆ήμος Θεσσαλονίκης, 2017. «Ανάπλαση πεζοδρόμων Ικτίνου και Ζεύξιδος», Τεύχος Μελέτης
Διαθέσιμο στο: https://thessaloniki.gr/wp-content/uploads/2017/11/17PROC002278824.pdf (τελευταία πρόσβαση 18 Νοεμβρίου 2018).
Ετοιμάζονται τα ματ για τις «άγριες νύχτες» στην Ικτίνου https://www.voria.gr/article/etimazonte-ta-mat-gia-tis-agries-nichtes-stin-iktinou-foto
Ζούκα, Β. (2017) Δήμος Θεσσαλονίκης – ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος αλλάζουν τη φυσιογνωμία της πόλης, http://mysalonika.gr/dimos-thessalonikis-idruma-stauros-niarxos-allazoun-ti-fusiognomia-tis-polis/ (τελευταία πρόσβαση 19 Νοεμβρίου 2018).
Ελληνική Στατιστική Αρχή
http://www.statistics.gr/(τελευταία πρόσβαση 19 Νοεμβρίου 2018).
Καραβασίλη, Ε. (2016) To «άσυλο» της Ικτίνου, http://www.karfitsa.gr/2016/12/19/ (τελευταία πρόσβαση 19 Νοεμβρίου 2018).

Comments are closed