Αρχιτέκτων – Δικτυοποιός στην παραγωγή συλλογικών χώρων

Σ. Βυζοβίτη

Περίληψη

Στη θεώρηση του τεχνουργήματος ως σχεσιακό αντικείμενο ο δημιουργός επανιδρύει την ταυτότητα του. Ο αρχιτέκτονας παραδοσιακά συμβάλλει στη δημιουργία συλλογικών χώρων μέσα από το σχεδιασμό. Στη μεταβιομηχανική κοινωνία της πληροφορίας και στην Ελλάδα της κρίσης ο σχεδιασμός του ‘δοχείου ζωής’ φαίνεται να μην είναι πλέον αρκετός. Η αρχιτεκτονική πρακτική επεκτείνεται στη δράση. Ο αρχιτέκτων-μελετητής μεταμορφώνεται σε κοινωνικά ενεργό παραγωγό. Κατασκευάζοντας σχεσιακά δίκτυα επινοεί τρόπους να συντηρεί τη ζωή του δοχείου.

1 Αρχιτεκτονική και Μεταπαραγωγή

Η ενεργοποίηση της τέχνης προς το πολιτικό, η μετάθεση του ενδιαφέροντος από το αντικείμενο στη συμμετοχή που φανερώνουν οι επιτελεστικές δράσεις και οι παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο, μας προτρέπουν σε μια νέα κατανόηση της αρχιτεκτονικής ως χωρική, υλική και κοινωνική πρακτική. Οι σύγχρονες συμμετοχικές και σχεσιακές πρακτικές στην τέχνη βασίζονται στο διάλογο, δημιουργούν -συμφώνα με το Κώστα Ντάφλο – χώρους ‘επιτελεστικά παραγόμενους μέσα από αναπτυσσόμενες διαλογικές σχέσεις αντικείμενων-σωμάτων-τόπων’ (Ντάφλος 2015). Στη λειτουργία του αρχιτέκτονα – μελετητή ο διάλογος οριοθετείται εντός επιστητού, είναι ένας εσωτερικός διάλογος που εμπεδώνεται στη διαδικασία και τη μέθοδο του σχεδιασμού. Αντιθέτως ο ενεργός αρχιτέκτονας όπως ο ενεργός συγγραφέας του Benjamin ‘εκδηλώνει πολύπλευρη δημόσια δράση συνυφασμένη με την πραγματικότητα της ζωής, επικεντρώνοντας αυτή τη δράση του στα κοινά και στην προσφορά προς την κοινωνία, τηρώντας υπεύθυνη πολιτική στάση’ (Benjamin 1934 στο Ντάφλος 2015).

Σήμερα το πεδίο όπου εκλαμβάνεται η Αρχιτεκτονική ως Τέχνη διαφοροποιείται ριζοσπαστικά από τις αισθητικές θεωρίες και τους μορφολογικούς κανόνες σύνθεσης σε αναφορά με το κτίριο που αναπτύσσει στη δεκαετία του ‘40 ο Παναγιώτης Μιχελής (Μιχελής 2017,1940). Tο ενδιαφέρον μας στρέφεται προς τη μικρό-πολεοδομία του συμβάντος: τις ελάχιστες πράξεις αρχιτεκτονικής, τις κατασκευές και δράσεις που προασπίζουν την πεποίθηση ότι η μικρή επέμβαση μπορεί να επιφέρει μια μεγάλη αλλαγή και ότι η αναδιάρθρωση του αστικού χώρου δεν προϋποθέτει και δεν εξασφαλίζεται μόνο με μεγαλόπνοα έργα. Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας σαφώς κτίζουμε λιγότερο. Ίσως όμως μας δίνεται η ευκαιρία, δημιουργώντας με το μέτρο του ελάχιστου, να επαναδιατυπώσουμε το σύστημα αξιών και την εργαλειοθήκη της πρακτικής μας. Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική συνθήκη από-ανάπτυξης που ενεργοποιεί διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία (Βυζοβίτη 2017). Επιζητά μια ανάστροφη μηχανική, την επανάχρηση και τροποποίηση υφιστάμενων δομών – ευρημάτων, τη συμμετοχή, τον πληθοπορισμό, την ανακύκλωση, τη συντήρηση και την αναβίωση, τη δημιουργία συλλογικών χώρων ως κοινών αγαθών.

Το παράδειγμα του ελάχιστου μπορεί να διατυπώνεται με αισιοδοξία, να αποτελεί μια ριζοσπαστική εναλλακτική στο καθεστώς της συσσώρευσης, μια μορφή αντίστασης στη δύναμη που ασκεί ο καπιταλισμός σε συλλογικό αλλά και προσωπικό επίπεδο. Είναι απότοκο μιας δημιουργικότητας επαυξημένης από τις συνθήκες της κρίσης –όπως ο αρχιτεκτονικός ακτιβισμός του do more with less, ή ενός κοσμοπολίτικου νομαδικού τρόπου ζωής. Όπως γράφει και ο Pier Vittorio Aureli (Aureli 2014) στο αρχιτεκτονικό του δοκίμιο για τις αντιφάσεις του μινιμαλισμού ‘Less is enough’.

Με μικρής κλίμακας επεμβάσεις, δοχεία δραστηριοτήτων που γίνονται τόποι κοινωνικής συμπύκνωσης και τη διασπορά τους σ’ ένα δίκτυο μικρό-τοποθεσιών μπορεί να υποστηρίζεται μια αλλαγή παραδείγματος σε μια αστική ζώνη. Το έργο της ομάδας καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων Raumlabor ‘Η κουλτούρα του λουτρού’ (Raumlabor 2014) στην αποβιομηχανοποιημένη ζώνη του λιμανιού του Gothenburg στη Σουηδία φαίνεται να συμπυκνώνει τις αρχές αυτές. Η ερευνητική ατζέντα του εγχειρήματος συγκροτείται στη δέσμευση των αρχιτεκτόνων για ενασχόληση με την τοποθεσία και τους κατοίκους της σε κλίμακα 1 προς 1. Η διαδικασία της παραγωγής του έργου με τη συνεργασία κατοίκων και αρχιτεκτόνων στη διακομιδή ανακυκλωμένων δομικών υλικών και την κατασκευή των εγκαταστάσεων της σάουνα και των αποδυτηρίων, γίνεται το μέσο που ενεργοποιεί τη δυναμική του τόπου (Βυζοβίτη στο Φαλλίδα 2017).

2 Χειροτέχνες -Craftspeople’s Network

Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζω τη διαδικασία και τα αποτελέσματα ενός ερευνητικού εργαστηρίου για τη δημιουργία ενός δικτύου επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στους χειροτέχνες – παραδοσιακούς και σύγχρονους τεχνίτες- που ενεργοποιούνται σήμερα στην ευρύτερη περιοχή του Βόλου. Το έργο Χειροτέχνες – Craftspeople’s Network: Taking Matters into Your Own Hands πραγματοποιήθηκε με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Έρευνας της Γερμανίας (DAAD) και του ΙΚΥDA, της Διεύθυνσης Πολιτισμού του ΔΟΕΠΑΠ ΔΗΠΕΘΕ του Δήμου Βόλου και του Κέντρου Τέχνης Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του μαθήματος Design for the Living World της Σχολής Καλών Τεχνών του Αμβούργου (HBK, Hamburg) με την καθοδήγηση της Prof. Marjetica Potrč και του μαθήματος Υβριδικές Οικολογίες του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με την καθοδήγηση της Αν. Καθηγήτριας Σοφίας Βυζοβίτη το Μάιο του 2018 .

Στο έργο Χειροτέχνες – Craftspeople’s Network: Taking Matters into Your Own Hands η έννοια του σχεσιακού αντικείμενου διερευνάται στην τοπική κοινωνία του Βόλου. Κεντρική θέση στην έρευνα λαμβάνει η έννοια του τεχνουργήματος και η πρακτική γνώση των τεχνιτών. Βασισμένα στην τοπική παραγωγή, τα εργαστήρια χειροτεχνίας και το δίκτυό τους είναι ζωτικής σημασίας για τη δυναμική της πόλης.

Αποτελούν μια κινητήρια δύναμη δημιουργικότητας, η οποία, μακροπρόθεσμα, προασπίζει την ανθεκτική πόλη σαν δίχτυ ασφαλείας για την τοπική κοινότητα. Η δημιουργία κατασκευών μικρής κλίμακας σε συνεργασία με τους χειροτέχνες που διατηρούν εργαστήρια στην πόλη γίνεται το μέσο επικοινωνίας που υποστηρίζει τη δημιουργία ενός δικτύου συνεργασίας και υποστήριξης μιας τοπικής οικονομίας συγκλονισμένης από την κρίση.

Εικόνα 1 Μέσα στο σαγματοποιείο του Κώστα Βογιατζάκη (φωτο: Marjetica Potrč)

Η έρευνα ξεκινά με καταγραφές των ενεργών εργαστηρίων χειροτεχνίας και βιοτεχνίας και εξελίσσεται με κατασκευές που παράγονται επί τόπου με τη συνεργασία των φοιτητών με τους τεχνίτες. Τα εργαστήρια που καταγράφηκαν από τη ομάδα είναι (1) το παραδοσιακό ναυπηγείο του Γρηγόρη Καρταπάνη (2) Η βιοτεχνία επίπλου του Δημητρη και της Χρύσας Διανέλου (3) Το ξυλουργείο του Παύλου Αρβανίτη (4) Το εργαστήριο ταπετσαρίας επίπλου ντου Βασίλη Ιορδανίδη (5) Το σαγματοποιείο του Κώστα Βογιατζάκη (Εικόνα 1) (6) Το ατελιέ ραπτικής – υφασματάδικο της ‘Ελεν Μαμουρίδου (7)Το εργαστήριο Παραδοσιακών Τεχνών του Λυκείου Ελληνίδων Βόλου οπου διδάσκει η υφάντρα Κερασία Καρκαλά (8)Το κεραμοποιείο του Νίκου Φωτίου Χατζηαντωνίου (9) Το εργαστήριο ξυλογλυπτικής του Σπύρου Κασσαβέτη και (10) το βιβλιοδετείο του Χρήστου Χαχαμίδη. Η συμμετοχή των τεχνιτών, χειροτεχνών και σχεδιαστών ήταν καθοριστική για την ολοκλήρωση του ερευνητικού εργαστηρίου. Μια δημόσια συζήτηση οργανώθηκε στο Κέντρο Τέχνης «Τζόρτζιο ντε Κίρικο» του Βόλου (12 Μαΐου 2018 ) (Εικόνα 2) και ακολούθησε έκθεση (14 Μαΐου εως 8 Ιουνίου 2018) (Εικόνα 3).

Εικόνα 2 Η δημόσια συζήτηση στο Κέντρο Τέχνης «Τζόρτζιο ντε Κίρικο» του Βόλου στα πλαίσια του έργου Χειροτέχνες -Craftspeople’s Network (φωτο: Γιώργος Τσούτσουρας)

Εικόνα 3 Στήνοντας την έκθεση που οργανώθηκε στο Κέντρο Τέχνης «Τζόρτζιο ντε Κίρικο» του Βόλου στα πλαίσια του έργου Χειροτέχνες -Craftspeople’s Network (φωτο: Σοφία Βυζοβίτη)

2.1 Δίκτυα συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης

Αυτή η διασύνδεση ενθαρρύνει την ανταλλαγή γνώσεων, την ανταλλαγή πόρων και την αλληλεγγύη. Αυτά τα στοιχεία διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην παροχή βοήθειας σε δύσκολους καιρούς, δημιουργώντας ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας και αντέχοντας στον ανταγωνισμό από τις επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας. Στη συζήτηση αναπτύχτηκαν ζητήματα όπως η ουσία του τεχνουργήματος μέσα από την αγάπη και μεράκι, η διαχρονική του υπόσταση, η σχέση της σύγχρονης τέχνης με την παράδοση, διαδικασίες μετάδοσης της πρακτικής γνώσης στην εποχή του διαδικτύου, τα προβλήματα οικονομικής υποστήριξης των χειροτεχνών μετά τη διάλυση του EOMMEX (Ελληνικός Οργανισμός Μικρών – Μεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας) και οι αντιφάσεις της σύγχρονης νομοθεσίας. Η έκθεση που ακολούθησε ήταν μια πράξη ενδυνάμωσης για τους τοπικούς χειροτέχνες και βιοτέχνες, καθώς και ένα μέσο επικοινωνίας μιας έρευνας που βασίζεται στη δράση (action research).

Η αναφορά στο δίκτυο των χειροτεχνών (Craftspeople’s Network) εντάσσεται στη συζήτηση για την αρχιτεκτονική πρακτική μέσα από τις οπτικές διερεύνησης της σχέσης της με τη δημόσια τέχνη και το δημόσιο χώρο. Δίνει αξία στο ρόλο των τοπικών τεχνών στη σύγχρονη πόλη, μακριά από το πολιτιστικό κλισέ που τοποθετεί την οικοτεχνία και τη χειροτεχνία στην παλαιότερη λαογραφική παράδοση. Στην ερευνητική του διατύπωση συναντώνται η θεωρία της Σχεσιακής Αισθητικής του Νικόλα Μπουριά, η γεωπολιτική, η κοινωνική οικολογία και θεωρίες για τη συγκρότηση των κοινών, όπως τα πρωτόκολλα συνεργασίας που αναπτύσσει ο Ριτσαρντ Σεννετ. Συν-δημιουργώντας σε συνεργασία με τους χειροτέχνες του Βόλου, τα αντικείμενα που παράγονται καθίστανται μέσα επικοινωνίας, εγκαθιστούν μια συνθήκη διαλόγου ανάμεσα στο σύγχρονο και τον παραδοσιακό δημιουργό, το συνθέτη και τον παραγωγό, τον αρχιτέκτονας και το μάστορα, ενθαρρύνοντας την ανταλλαγή και τη συζήτηση, αναπτύσσοντας ένα δίκτυο συνεργασίας σε μια τοπική οικονομία που κλονίζεται από την κρίση.

Στην κλίμακα της πόλης, οι βιοτεχνίες, οι μικροεπιχειρήσεις και οι κατασκευαστές παρέχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν και να ανακτήσουν την οικονομική ισχύ σε καταστάσεις οικονομικής ύφεσης και να ενθαρρύνουν τη συνεργασία και την αλληλεγγύη. Το τοπικό δίκτυο βιοτεχνικών επιχειρήσεων αποτελεί μια σύνθετη αλυσίδα παραγωγής που είναι διασυνδεδεμένη, αλλά εργάζεται σχετικά ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Η κατασκευή εξελίσσεται σε συνεργασία, η οποία δημιουργεί ένα δίκτυο εμπιστοσύνης μεταξύ των παραγωγών.

Μπορούν οι σχεδιαστές να γίνουν κατασκευαστές δικτύων; Πώς ασκούμε το κοινωνικό σχεδιασμό; Πώς δημιουργείται ένα δίχτυ ασφαλείας για μια τοπική οικονομία που πλήττεται από κρίσεις; Ποιες διαδικασίες και δομές διαμεσολαβούν για τους σχεδιαστές και τους τεχνίτες να συναντιούνται, να μοιράζονται, να ανταλλάσσουν και να δεσμεύουν; Οι προκλήσεις αυτές αντιμετωπίστηκαν κατά τη διαδικασία της έρευνας.

2.2 Αντικείμενα που δημιουργούν διανθρώπινες σχέσεις

Η σημασία της χειροτεχνίας εκτιμάται σε δυο επίπεδα: της λαϊκής τέχνης ως πολιτιστική κληρονομιά, σαν άυλη γνώση που μπορεί να μεταδοθεί μόνο μέσα από την πράξη και της βιοτεχνίας ως μέσο για την ανάκαμψη της χρηματοπιστωτικής κρίσης, την ενδυνάμωση της μικροοικονομίας του πυθμένα όπου ο χειροτέχνης αναπτύσσει ένα δίκτυο συνεργατών. Το Εργαστήριο Παραδοσιακών Τεχνών του Λυκείου Ελληνίδων Βόλου είναι ένας συνεταιρισμός (co-op) και υποστηρίζεται οικονομικά κυρίως από δωρεές από ιδιώτες. Ταυτόχρονα είναι ένας χώρος συνάντησης και ένα σχολείο για τις παραδοσιακές τέχνες της υφαντικής. (Εικόνα 4) Η Βασιλική Τράκη στο καλωσόρισμα της μας εξηγεί πως αναδημιουργήθηκε το εργαστήριο: «Ενώ μετά το 1965 σχεδόν όλα είχαν σταματήσει, το 2009 πήραμε μια απόφαση. Ναι, θα αναβιώσουμε πάλι την υφαντική! Είχαμε και μια συμπαράσταση από το κράτος, πήραμε και μια επιχορήγηση από τη Νομαρχία τότε τη ΝΕΛΕ, βγάλαμε τους αργαλειούς από την αποθήκη, βρήκαμε την Κερασία, ήρθε να συνεργαστεί μαζί μας και τώρα φτάνουμε αισίως να έχουμε εσάς κοντά μας που λέτε τόσο ωραία πράγματα, και ξαναμαθαίνουμε πάλι την ύφανση. Βέβαια δεν κάνουμε τώρα τις προίκες που φτιάχνονταν τότε αλλά κάνουμε πολύ ωραίες δημιουργίες, και κυρίως ξανακάθισαν κάποιες κυρίες στον αργαλειό και ξαναμαθαίνουμε πάλι την ύφανση όπως παλιά, όπως οι γονείς μας, η οι παππούδες μας που φόρεσαν ένα πολύ κάλο ρούχο, ένα πολύ υγιεινό ρούχο, ένα μάλλινο, ένα βαμβακερό.»

Εικόνα 4 Με την υφάντρια Κερασία Καρκαλά στο Εργαστήριο Παραδοσιακών Τεχνών του Λυκείου Ελληνίδων Βόλου (φωτο: Σοφία Βυζοβίτη)

Υφάναμε μαζί μια ‘κουρελού’ ένα κιλίμι από παλιά ρούχα κομμένα σε λωρίδες όπως παραδοσιακά. Προσθέσαμε και νέα –στάχυα και άχυρα, τρίχωμα κατσικάς, δέρμα. Συμμετείχαμε κάθε μια μας υφαίνοντας δέκα σειρές. (Εικόνα 5) Το αντικείμενο εδώ γίνεται η αφορμή, μια δικαιολογία, μια στιγμή ή ένα όχημα επικοινωνίας και ανταλλαγής γνώσης, μας βοηθά να οικοδομήσουμε μια σχέση. Μάθαμε την τεχνική του αργαλειού, αλλά επίσης πειραματιστήκαμε δείχνοντας στις γυναίκες αυτές νέους τρόπους σύνθεσης παλαιών υλικών και νέων τεχνικών. Έτσι, η συμμετοχική κουρελού, είναι ένα αντικείμενο που ξεπερνά την χρηστική του αξία αποκτά συμβολική διάσταση, γίνεται το τεκμήριο της συνεργασίας μας.

Εικόνα 5 Η συμμετοχική κουρελού που φτιάξαμε στο Εργαστήριο Παραδοσιακών Τεχνών του Λυκείου Ελληνίδων Βόλου στην έκθεση που οργανώθηκε στο Κέντρο Τέχνης «Τζόρτζιο ντε Κίρικο» (φωτο: Ευαγγελία Κιοσσέ)

Στην πρωτόγονη καλύβα (Εικόνα 6) που παίρνει τη μορφή ενός αρχετυπικού καταφυγίου επιχειρείται μια ‘μετα-ανάγνωση’ της διαδικασίας της συνεργασίας μας με όλους τους τεχνίτες. Συλλέγονται υλικά αποσπάσματα, ρετάλια, άχρηστα υλικά, άψητα κεραμικά, σκουτιά, δέρματα, καλάμια και ξύλα από τα εργαστήρια και συναρμολογούνται σε μια ελαφριά κατασκευή σε ανάρτηση. Αυτή η μετα-παραγωγή της ανακύκλωσης θραυσμάτων, δεμένων με ναυτικούς κόμπους και τεχνικές ‘μακραμέ’ σ’ ένα χειροποίητο αρχιτεκτονικό cadaver exquis, γίνεται το τεκμήριο της γνώσης που αποκομίσαμε από τη συνεργασία μας με τους τεχνήτες του Βόλου.

Εικόνα 6 Η πρωτόγονη καλύβα στην έκθεση που οργανώθηκε στο Κέντρο Τέχνης «Τζόρτζιο ντε Κίρικο» (φωτο: Σοφία Βυζοβίτη)

3. Αναθεωρώντας τη λειτουργία αρχιτέκτονας

Στο διευρυμένο πεδίο δράσεων της παραγωγής συλλογικών χώρων ο αρχιτέκτονας είναι ενεργός. Δημιουργεί δίκτυα επικοινωνίας, εγκαθιστά πρωτόκολλα συνεργασίας, συντάσσει μια κοινή γλώσσα επιχειρηματολογίας. Ο σχεδιασμός δεν είναι αντικειμενοστραφής, υποστηρίζει το διάλογο και τις ανθρώπινες σχέσεις. Η συνθήκη του συν-δημιουργώ στη μεταβιομηχανική κοινωνία της πληροφορίας επικαιροποιεί και μια προβιομηχανική ταυτότητα του αρχιτέκτονα που φαίνεται να πλησιάζει ξανά στο μάστορα και να απομακρύνεται από το μελετητή.

Παραπομπές
Aureli, P.V. 2014. Less is Enough: On Architecture and Asceticism. Moscow: Strelka Press
Βυζοβίτη, Σ. 2017. Mικροκατοικία: Άτλαντας για αρχιτέκτονες. Θεσσαλονίκη: University Studio Press
Benjamin, W. 1934. The Author as Producer Διαθέσιμο στο: https://monoskop.org/images/9/93/Benjamin_Walter_1934_1999_The_Author_as_Producer.pdf
Bourriaud, Ν. 2005. Postproduction. Culture as Screenplay: How Art Reprograms the World. Berlin: Sternberg press
Μιχελής, Π. 2017, α’1940. Η Αρχιτεκτονική ως Τέχνη. Αθήνα: Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή
Ντάφλος, Κ. 2015. Επιτελεστικές πρακτικές τέχνης. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/3177
Raumlabor. 2014. Allmänna Badet (Η κουλτούρα του λουτρού) Διαθέσιμο στο: http://raumlabor.net/bathing-culture/
Sennett, R. 2013.Together: The Rituals, Pleasures and Politics of Co-operation. London: Penguin
Φαλλίδα, Ε. 2017. Τα κτίρια που γέννησε η κρίση. ΤΟ ΘΕΜΑ – ΤΑ ΝΕΑ 23/9/2017
Συμμετέχοντες:
Design for the Living World, HFBK the University of Fine Arts Hamburg:
Marjetica Potrč, Καλλιτέχνιδα και Αρχιτέκτονας, Καθηγήτρια Κοινωνικού Σχεδιασμού.
Προσκεκλημένη ερευνήτρια, Laura Bernhardt (επιμελήτρια και παραγωγός πολιτισμού, στο Βερολίνο), Μαρία Χρήστου (Αρχιτέκτονας), Βαλεντίνα Κάργα (Καλλιτέχνιδα και αρχιτέκτονας) Φοιτητές: Angie Chen, Lisa Eggert, Lea Kirstein, Robert Köpke, Laura Levin, Anne Meerpohl, Juli Paetzold, Leonie Schulz, Mana Stahl, Kastania Waldmüller, Julia Wycisk and Yan Yan.
Υβριδικές Οικολογίες, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: Σοφία Βυζοβίτη, Δρ. Αρχιτέκτων, Ερευνήτρια και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού. Φοιτητές: Όλγα Ηλιού, Nancy Καραγιάννη, Σπύρος Καραιορδανίδης, Κρυσταλλία Κλωνάρα, Ευαγγελία Κιοσσέ, Ηλέκτρα Ναούμ, Συνοδή Νταμπεγλιώτου – Καραΐσκου, Νικηφόρος Παπουτσόπουλος και Νικόλας Χατζηπουργάνης.
Τεχνίτες στο Βόλο:
Παύλος Αρβανίτης– ξυλουργός/ ξυλογλύπτης, Ευριδίκη Αρκουδογιάννη – καλλιτέχνιδα/ υφάντρα, Βασίλης Βόυλγαρης – γλύπτης, Κώστας Βογιατζάκης – σαγματοποιός, Στέργιος Γουδίνης – κεραμίστας/ εκπαιδευτής στο Δημοτικό ΙΕΚ Βόλου, Δημήτρης Διανέλλος & Χρύσα Διανέλλου– ξυλουργός/ διακοσμήτρια/ εκπαιδεύτρια στο Δημοτικό ΙΕΚ Βόλου, Ζωή Δημητριάδου- κεραμίστρια/εκπαιδεύτρια στο Δημοτικό ΙΕΚ Βόλου, Βασίλης Ιορδανίδης– ταπετσιέρης, Σπύρος Κασσαβέτης – ξυλογλύπτης, Γρηγόρης Καρταπάνης – κατασκευαστής πλοίων, Κερασία Καρκαλά – υφάντρα, Έλεν Μαμουρίδου – πατρονιστ – φασιονιστ/ έμπορος υφασμάτων, Μαρούσκα Οικονόμου -σχεδιάστρια κοσμημάτων/ εκπαιδεύτρια στο Δημοτικό ΙΕΚ Βόλου, Όλγα Οικονόμου – σχεδιάστρια κοστουμιών/εκπαιδεύτρια στο Δημοτικό ΙΕΚ Βόλου, Βασιλική Τράκη – Λύκειο Ελληνίδων Βόλου, Νίκος Φωτίου-Χατζηαντωνίου – κεραμίστας, Χρήστος Χαχαμίδης – βιβλιοδέτης, Ρανια Χρηστακη – αργυροχρυσοχόος,
και Μυρτώ Χρονάκη – αρχιτέκτονας – Σύμβουλος του Συνδέσμου Θηλασμού, βοηθός μητρότητας.
Διεύθυνση Πολιτισμού του ΔΟΕΠΑΠ – ΔΗΠΕΘΕ του Δήμου Βόλου:
Χρύσα Δραντάκη- Δρ Κοινωνιολογίας Τέχνης / Διευθύντρια στο Κέντρο Τέχνης “Τζόρτζιο ντε Κίρικο”, Νικολέτα Τζάνη- Δρ Ιστορίας Τέχνης / Επιμελήτρια στο Κέντρο Τέχνης “Τζόρτζιο ντε Κίρικο”.

Comments are closed