Την Κυριακή 8 του μήνα κατευόδωσα τον ΜΕΓΑΛΟ μου ΔΑΣΚΑΛΟ και πολύτιμο φίλο (πενήντα πέντε χρόνια τώρα) ΜΙΜΗ ΦΑΤΟΥΡΟ στο αγαπημένο του ταξίδι επιστροφής στη γενέθλια Αθήνα. Αυτήν τη γονική πατρίδα, όπου πάντα ήθελε να επιστρέψει, όσο κι αν αγάπησε και πλούτισε με το έργο του τη δεύτερη πατρίδα του, την πόλη μας.
Ήταν εκεί, μέσα στο στερνό του όχημα, ντυμένος στα Κυριακάτικά του και το γλυκύτατο μειδίαμά του. Του άφησα δυο θερμά, τελευταία αγγίγματα στην αφή και στο νου του. Στα χέρια του, που σχεδίαζαν κατευθύνσεις στην πορεία της ζωής μου, και στις σκέψεις του, που τις φώτιζαν και θα τις φωτίζουν πάντα…
Μόνο που δεν μου μιλούσε… ούτε εγώ του μιλούσα… ούτε μπορούσα να του κρατήσω την καμπαρντίνα του και να του δώσω το μπαστούνι του (“δεν την περίμενα τόσο νωρίς αυτήν τη μαγκούρα, βρε Σαράντη” μου έλεγε καθώς βαδίζαμε αργά για να αγοράσουμε τις απαραίτητες καθημερινά 3-4 εφημερίδες του, τα λίγα τελευταία δυσκίνητα χρόνια)…
Ήταν εκεί κι η παρουσία της Αρχιτεκτονικής, οδυνηρά υπογραμμισμένη από την απουσία των ανθρώπων, που επέβαλε η στυγνή πανδημία, με τις στοές και τα σταυροθόλια σε σπαρακτική γονυκλισία…
Αυτή η ξαφνική αναχώρησή του θα ευνοήσει πολλαπλές αναδρομές και έντυπα αφιερώματα.
Συγκινημένος κι εγώ προσθέτω και τη δική μου κατάθεση:
ΜΙΜΗΣ ΦΑΤΟΥΡΟΣ: ο ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟΣ άνθρωπος, πάντα ηλιόλουστος και ποτέ συννεφιασμένος. Πάντα ανοιχτός και ποτέ κλειστός. Η προσωποποίηση της φιλοξενίας και του κεράσματος σε όλους και παντού: Στους μαθητές, στους συναδέλφους, στους φίλους, στους αντιπάλους… Στο σχεδιαστήριο, στον πίνακα, στο τραπέζι, στο γιαπί, στο δημόσιο βήμα…
“Η άλλη του αρετή μου θυμίζει την ομηρική Οδύσσεια, ειδικότερα τη λέξη ‘ξείνος’. Ομολογώ πως πολύ σπανίως συνάντησα άνθρωπο στη ζωή μου που να έχει τη φιλοξενία στο σώμα του, όπως ο Μίμης.”1
Ο ακαταπόνητος και πολύτροπος Μίμης Φατούρος. Η αδάμαστη δημιουργική ευφορία του συνδυάζει αριστοτεχνικά άρτιους και περιττούς τρόπους: Η διδαχή του, οι σκέψεις και οι ενέργειες του, τα σχέδια και τα κτίριά του, τα κείμενα και τα σχόλιά του, τα άρθρα και τα βιβλία του, οι πίνακες και τα ποιήματά του, οι προτάσεις και οι αποφάσεις του συγκροτούν μια ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
“Δεν αρκεί μόνη της η θεωρία…Αν δεν καθίσεις ατελείωτες ώρες στο σχεδιαστήριο μαζί με τα παιδιά η επιρροή είναι πολύ λιγότερη…”2
Μέσα στην τάξη εύγλωτος μαγνήτης ο Μίμης: Να έλκει με το λόγο του μέσα στο μυαλό μας τα ρινίσματα της αρτιγενούς αρχιτεκτονικής μας σκέψης και να τα μορφώνει σε φίλια νεογιλά σκευάσματα. Τα χαρτιά μας να χαίρονται τα ίχνη των γραμμών του και το εμβαδόν των ονείρων μας να γεμίζει με τις προτροπές του.
“Έκανα κείμενα πάθους όπως έκανα αρχιτεκτονική… Αυτός ήταν ένας πόλεμος δικός μου, με τον εαυτό μου, και ήταν αποτέλεσμα και μιας δικής μου αναλυτικής διάθεσης, αλλά και αγωνίας για τα παιδιά, να μάθουν…”3
Ο θεωρητικός λόγος του Μίμη θρυμματίζει αποστεωμένες καταστατικές θεωρήσεις και προσφέρει ευκαιρίες για αναστοχασμό, ανανέωση και εκσυγχρονισμό. Διευρύνει τις ορίζουσες αναζητήσεις όλων μας φορτίζοντάς τες με το εγκόλπιο μιας παγκοσμιοποιημένης ελληνικότητας: Το φως, η σκιά, το αίθριον, η στοά. Πρωτογενείς, ανεξίτηλες εγχαράξεις του λόγου του στον πίνακα της αρχιτεκτονικής μας μνήμης.
“Η ακριβής διατύπωση δεν είναι ότι το έργο είναι ατελείωτο, αλλά ότι το έργο συνεχώς δημιουργείται… διαπιστώνεται π.χ. όταν γίνονται προσθήκες ή άλλες μεταβολές…”4
Το κτισμένο αρχιτεκτονικό έργο του Μίμη υπομνηματίζει ασταμάτητα τα θεωρητικά του κείμενα. Υλοποιεί, σχολιάζει, ερμηνεύει, ελέγχει, ανατροφοδοτεί τις θεωρητικές του θέσεις και νουθετεί: Συνέχεια-ασυνέχεια, διπλή ταυτότητα, μεταβολή, μετακίνηση, οριακά όρια, ενδιάμεσα όρια, πρότυπα γεωμετρικής οργάνωσης, έννοια, μόρφωμα, τύπος, στερεότυπος, η τυραννία του σχήματος…
Τα κτίριά του καθορίζουν την καθαρότητα ενός βαθύτατα ανθρώπινου και τρυφερού φονξιοναλισμού, ανατόμου της μικρής κλίμακας, της πνοής του τόπου, της σοφής υφής, της γλώσσας των υλικών, του νοήματος των ονείρων. Τα κτίριά του, όπως τα κείμενά του και οι τρόποι του, μένουν πάντα ανοιχτά στη συνάντηση με νέες επισκέψεις, νέες επινοήσεις, νέες αναλύσεις, νέες ερμηνείες. Γι’ αυτό και δεν κλείνουν τον κύκλο τους ποτέ. Η πολύτιμη τελειότητα του ατελούς.
“Μέσα σε μια ευρωπαϊκή, αλλά βέβαια και παγκόσμια πραγματικότητα, πολιτική και πολιτισμική, ανελέητη, που συνεχώς επεκτείνει τη ρυθμιστική επιρροή της, η εκπαίδευση για μόρφωση, η παιδεία που συνυφαίνεται με τον πολιτισμό στη σύνθετη πραγματική του συγκρότηση, τον πολιτισμό της καθημερινής ζωής μαζί με τον πολιτισμό της τέχνης, φαίνεται ότι είναι η μόνη αντίρροπη κίνηση. Σε αυτήν την πραγματικότητα ο ελληνικός τόπος δεν μπορεί να μείνει θεατής ή άβουλος αποδέκτης…”5
Ο Μίμης φοιτά στο Γυμνάσιο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όπου ετυμολογεί τον φαινότυπο του δημοκρατικού του φρονήματος και τα πικρά βιώματά του ταξιθετούν τις αξίες των ανθρώπινων θεσμών και κινητοποιούν τα εργαλεία και τις μεθόδους της διαλεκτικής συγκρότησής του. Διατρέχει τις δεκαετίες της ενήλικης ζωής του υπηρετώντας πιστά το πολιτικό του χρέος και αναλαμβάνοντας ευθαρσώς τη δημόσια ευθύνη του σε κάθε θέση που του αναθέτει η επιλογή των άλλων. Καθηγητής, Διευθυντής, Κοσμήτορας, Πρύτανης, Πρόεδρος, Υπουργός. Εκ γενετής γλυκύτατος ομιλητής, επιδεκτικός και επιδέξιος ρυθμιστής, λειτουργεί με επιτυχία το προσωπικό του όραμα της σύνθεσης, της συναίνεσης και της συμμετοχής των πολλών στην παραγωγή του αναγκαίου μα και ριζοσπαστικού έργου.
Και χθες, και σήμερα και αύριο οι άλλοι εμείς τιμούμε την έντονη και συνεχή παρουσία του ΦΑΤΟΥΡΟΥ στο δημόσιο βήμα του κόσμου μας.
“Μια πολυσήμαντη και πολύπλοκη πραγματικότητα: Ελευθερία, πειθαρχία, ανοχή, κριτική διαφωνία και κριτική συμφωνία, αρχές και προϋποθέσεις που η καθημερινή τους έκφραση δεν είναι ούτε για όλους ίδιες, ούτε πάντα ίδιες. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι διαφορές και συγκρούσεις, που είναι όμως μέρος της δημιουργικής καθημερινότητας…”6
Αυτά τα ύστερα χρόνια με τιμούσε με τις συχνές προσκλήσεις του, ατόφιος ευφρόσυνος οικοδεσπότης, στο ανοιχτόκαρδο σπίτι του ή στην παρακείμενη “Οκνηρή Σαύρα”, όπου ανακαλούσαμε βιώματα, αποθέταμε απόψεις, ανατρέπαμε αποστάσεις, ανακαλύπταμε διόδους, καλλιεργούσαμε, ξανά και ξανά, αισθήσεις και θέσεις για την πολιτισμική και πολιτική αγωγή των ανθρώπων.
ΜΙΜΗΣ ΦΑΤΟΥΡΟΣ: Ένα διαρκές εφαλτήριο προς τον ενεστώτα αστερισμό του μέλλοντος της αρχιτεκτονικής, της παιδείας, του πολιτισμού…
Στο σπίτι του στην Πλάκα μαζί με τα παιδιά μας. Σεπτέμβριος 2017 (φωτογραφία Γιώργου Λαζαρίδη).
Κλείστε τις πόρτες, κλείστε τα παράθυρα, μανταλώστε τα social media, βουλώστε τους followers… έστω μόνο για λίγο, και μείνετε μόνοι με τη μνήμη του Μίμη…
Σαράντης Γ.Ζ. Ζαφειρόπουλος
Μόνιμος Μαθητής Του