Συμπεριφορές κινητικότητας στο δημόσιο χώρο: Μετακινήσεις και αντιλήψεις των χρηστών της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης

Α. Παπαγιαννάκης, Α. Γιαννακού, Ρ. Μακρινάκης

Περίληψη

Ο δημόσιος χώρος στην πόλη χρησιμοποιείται για μια ποικιλία αλληλοκαλυπτόμενων λειτουργικών και συμβολικών λόγων. Oι επεμβάσεις αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού παίζουν κρίσιμο ρόλο στην ποικιλότητα των λειτουργιών του δημόσιου χώρου. Μία από τις λειτουργίες που παραλαμβάνει ο δημόσιος χώρος είναι η αστική κινητικότητα με τις ροές πεζών και ποδηλάτων που εξυπηρετεί. Στην παρούσα εργασία μελετάται σε ποιο βαθμό η ανάπλαση της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης δημιούργησε νέες ευκαιρίες και επιλογές βιώσιμης μετακίνησης στη Θεσσαλονίκη, με απώτερο στόχο να αναδειχθεί ο ρόλος των μεγάλων αστικών αναπλάσεων στην αλλαγή των συμπεριφορών κινητικότητας των κατοίκων. Παράλληλα, διερευνάται κατά πόσο οι ήπιες μορφές μετακίνησης συμβάλλουν στη ζωντάνια, την κοινωνική διαδραστικότητα και την ελκυστικότητα του δημόσιου χώρου. Στα βασικά ευρήματα της έρευνας περιλαμβάνονται διαπιστώσεις όπως η σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στα διάφορα τμήματα της Νέας Παραλίας ως προς το φόρτο των πεζών και ποδηλάτων όσο και ως προς τα χαρακτηριστικά μετακίνησης (σκοπός, προέλευση-προορισμός, συχνότητα). Επιπλέον καταγράφονται ο βαθμός ικανοποίησης των πολιτών από το συγκεκριμένο δημόσιο χώρο καθώς και οι προσδοκίες τους.

1. Εισαγωγή: δημόσιος χώρος και υπαίθριες δραστηριότητες

Η έννοια του δημόσιου χώρου μελετάται από ένα μεγάλο εύρος ερευνητών, οι οποίοι αναδεικνύουν ότι δεν είναι πάντα σαφές τι ακριβώς σημαίνει o δημόσιος χώρος, πολύ περισσότερο πώς αρθρώνονται οι σχέσεις φυσικών/υλικών δημόσιων χώρων και δημόσιας σφαίρας (Mitchel 1996). Αυτό που διαφαίνεται με σαφήνεια στις περισσότερες μελέτες είναι ότι οι δημόσιοι χώροι καθρεφτίζουν εν τέλει τις πολυπλοκότητες των αστικών κοινωνιών και αποτελούν οι ίδιοι δυναμικά εξελισσόμενες οντότητες, ενώ παράλληλα η φύση και ο χαρακτήρας τους είναι στενά συσχετισμένα με τη φύση και το χαρακτήρα των πόλεων (Madanipour 2010). Ο δημόσιος χώρος στην πόλη συχνά παίρνει διαφορετικές έννοιες και ρόλους καθώς χρησιμοποιείται από τις διαφορετικές ομάδες πληθυσμού για μια ποικιλία αλληλοκαλυπτόμενων λειτουργικών και συμβολικών λόγων κατά τρόπο ώστε να μην αποτελεί ουσιαστικά μία οντότητα αλλά να υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί δημόσιοι χώροι (Carmona 2010α). Ανάλογα δυναμικοί είναι και οι τρόποι με τους οποίους αντιλαμβάνονται το δημόσιο χώρο οι άνθρωποι με τους διάφορους ρόλους που έχουν ή αναπτύσσουν με αυτόν (Avdelidi & Vitopoulou 2018). Έτσι, διαμορφώνονται πολυποίκιλοι δημόσιοι χώροι που προσφέρουν πλήθος φυσικών δραστηριοτήτων αλληλοεπιδρώντας με πολλαπλούς τρόπους και μορφές με αυτό που ορίζεται ως δημόσια ζωή στην πόλη και η οποία αποτυπώνεται στην παρουσία των φυσικών δραστηριοτήτων των ατόμων στον χώρο.

Οι δραστηριότητες στο δημόσιο χώρο, οι οποίες αναφέρονται από τον Gehl (2013) ως υπαίθριες δραστηριότητες, μπορούν να διακριθούν στις αναγκαίες, που σχετίζονται με το βιοπορισμό κάθε ατόμου, προαιρετικές, που δηλώνουν την προσωπική επιθυμία του ατόμου να συμμετάσχει σε αυτές, και κοινωνικές δραστηριότητες, που αφορούν την αλληλεπίδραση του ατόμου με άλλους χρήστες του χώρου. Ο σχεδιασμός (αστικός και πολεοδομικός) είναι το εργαλείο που επηρεάζει τα μοτίβα ανάπτυξης των δραστηριοτήτων διαμορφώνοντας καλύτερες ή χειρότερες συνθήκες για τα υπαίθρια γεγονότα. Ο σχεδιασμός του δημόσιου χώρου πρέπει να στηρίζεται στην ανάπτυξη φυσικών δραστηριοτήτων των χρηστών σε αυτόν, όπως το να περπατάς, να στέκεσαι, να κάθεσαι, να ακούς, να μιλάς και να βλέπεις, η δε διαμόρφωσή του οδηγεί σε αύξηση του αριθμού κίνησης χρηστών παράλληλα με την αύξηση του μέσου χρόνου παραμονής στον δημόσιο χώρο, με την ανάπτυξη σε αυτόν ενός ευρέος φάσματος δραστηριοτήτων (Gehl 2013). Έτσι, η κινητικότητα των πεζών στους δημόσιους χώρους, η ποικιλία και διάρκεια των δραστηριοτήτων που εκτυλίσσονται σε αυτόν καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την «επιτυχία» ή την «αποτυχία» του σχεδιασμού. Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο προβληματισμού εντάσσεται η παρούσα εργασία με πεδίο έρευνας τη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης.

2 H Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης: σταθμοί ενός μακρόχρονου μετασχηματισμού

Η Νέα Παραλία, που επιλέχθηκε ως πεδίο έρευνας στην παρούσα εργασία, αποτελεί τον σημαντικότερο, από την άποψη μεγέθους, θέσης και επισκεψιμότητας, δημόσιο χώρο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης, ο οποίος αναπτύσσεται γραμμικά σε περιορισμένο βάθος και μεγάλο μήκος, έχοντας έτσι από μορφολογική άποψη τα χαρακτηριστικά ενός «μετώπου». Η σημερινή Νέα Παραλία αποτελεί το τελευταίο, μέχρι σήμερα, στάδιο ενός μακρόχρονου μετασχηματισμού δημόσιου χώρου που υλοποιείται όχι μόνον αυθόρμητα, αλλά και με συγκεκριμένες παρεμβάσεις μεγάλου βεληνεκούς. Στην ιστορική εξέλιξη αυτής της ζώνης δύο πολύ μεγάλες παρεμβάσεις καθόρισαν τα χαρακτηριστικά του: α) Στο τέλος του 19ου αιώνα, η κατεδάφιση των νοτιοανατολικών τειχών της πόλης της Θεσσαλονίκης, μέρος μιας πολιτικής μεταρρυθμίσεων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που οδήγησε στην ανάπτυξη της συνοικίας των Εξοχών· β) στις αρχές της δεκαετίας του 1960, περίοδο της μεγάλης αστικοποίησης της πόλης, το μεγάλο έργο της επιχωμάτωσης της παραλίας των Εξοχών και η διαμόρφωση ενός «μοντέρνου» μετώπου, στο οποίο προσφερόταν μεγάλη επιφάνεια προς ανοικοδόμηση, και μιας γραμμικά αναπτυσσόμενης δομής δημόσιου χώρου, η Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης (Κολώνας 2012). Σε επόμενες δεκαετίες, αυτός ο δημόσιος χώρος παρέλαβε σταδιακά λειτουργίες υπαίθριων δραστηριοτήτων σχετικά ευρείας εμβέλειας όπως καταρχήν η στενόμακρη ζώνη περιπάτου κατά μήκος της παραλίας, αλλά και η γνωστή παιδική χαρά του Οδυσσέα Φωκά, το Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής κλπ.

Η ανάπλαση της Νέας Παραλίας που υλοποιήθηκε την περίοδο 2006-2013, αν και πολύ μικρότερου βεληνεκούς από την άποψη της φυσικής επέμβασης έργο, διαμόρφωσε εν τέλει ένα ιδιαίτερα αναβαθμισμένο απόθεμα δημόσιου χώρου και απέκτησε έτσι γρήγορα χαρακτηριστικά ενός έργου-συμβόλου συνδεόμενο με το σύγχρονο brand name της πόλης. Κατά την έννοια αυτή ήταν περισσότερο από μια απλή παρέμβαση ανάπλασης, και μπορεί να θεωρηθεί μια παρέμβαση αστικής αναγέννησης προσανατολισμένης στον δημόσιο χώρο και στην αναψυχή.

Σε άλλη μας μελέτη (Γιαννακού κ.ά. 2018), βασιζόμενοι στην τυπολογία του Carmona (2010β) που λαμβάνει υπόψη την ποικιλία των χρήσεων και σχέσεων μεταξύ των εννοιών «δημόσιο» και «ιδιωτικό», αναδείχθηκε η ποικιλία των τύπων δημόσιου χώρου που ενυπάρχει στη ζώνη της Νέας Παραλίας (εικόνα 1). Το σύνολο της ορίζεται από δύο γραμμικούς «χώρους κίνησης», τον κεντρικό άξονα κίνησης των χρηστών (πεζών ή ποδηλατιστών) και τον οδικό άξονα κίνησης των αυτοκινήτων της Λεωφόρου Μεγ. Αλεξάνδρου, και μια διαμήκη ζώνη 12 θεματικών πάρκων που λειτουργούν πρωτίστως ως χώροι πρασίνου.

Εντός της Νέας Παραλίας εντοπίζονται ακόμη κρίσιμες χρήσεις με περισσότερο «ιδιωτικού» χαρακτήρα λειτουργίες.

3 Έρευνα για τη δημόσια ζωή στη Νέα Παραλία

Για την κατανόηση των χαρακτηριστικών των μετακινήσεων στη Νέα Παραλία, καθώς και των συμπεριφορών κινητικότητας των χρηστών του δημόσιου χώρου, πραγματοποιήθηκαν δύο έρευνες πεδίου τους μήνες Απρίλιο και Μάιο 2017 (25/4-14/5). Η πρώτη έρευνα αφορά στην καταμέτρηση των ροών μετακινήσεων πεζών και ποδηλάτων με στόχο τον εντοπισμό των χρονικών περιόδων αιχμής (μέγιστη 15λεπτη και ωριαία ροή) και του επιπέδου εξυπηρέτησης της Νέας Παραλίας. Η δεύτερη έρευνα, με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου σε τυχαίο δείγμα 300 χρηστών του δημόσιου χώρου είχε ως στόχο να διερευνήσει τα εξής ζητήματα: κοινωνικά-οικονομικά χαρακτηριστικά, προέλευση-προορισμός, σκοπός και συχνότητα μετακινήσεων των χρηστών της Νέας

Παραλίας, καθώς και αξιολόγηση της ελκυστικότητας, καταγραφή των σημαντικότερων προβλημάτων του δημόσιου χώρου από τους χρήστες και προσδοκίες τους σχετικά με μελλοντικές παρεμβάσεις.

3.1 Ροές πεζών και ποδηλάτων στη Νέα Παραλία

Η πρώτη έρευνα αφορά στην καταγραφή των μετακινήσεων πεζών και ποδηλάτων σε 3 επιμέρους ζώνες της Νέας Παραλίας και ειδικότερα στις θέσεις Μέγαρο Μουσικής, Όμιλος Φίλων Θαλάσσης (Ο.Φ.Θ.) και Ομπρέλες Ζογγολόπουλου. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας τυπικής εργάσιμης ημέρας και μιας ημέρας αργίας, πρωινές και απογευματινές ώρες (Τρίτη κατά τις ώρες 07:00-09:00 και 18:00-20:00 και Κυριακή κατά τις ώρες 10:00-12:00 και 19:00-21:00). Όπως απεικονίζεται στην εικόνα 2, οι μετακινήσεις στην περιοχή του Μεγάρου Μουσικής που αποτελεί την ανατολική είσοδο στη Νέα Παραλία είναι αισθητά λιγότερες σε σχέση με τις άλλες δύο περιοχές όλες τις ημέρες και ώρες. Την Κυριακή το απόγευμα καταγράφονται οι περίοδοι μέγιστης αιχμής πεζών και ποδηλατών στις Ομπρέλες Ζογγολόπουλου, με 80 πεζούς/λεπτό στις 20:30-20:45 και 11 ποδηλάτες/λεπτό στις 20:45-21:00 και στις δύο κατευθύνσεις.

Επίσης, την Κυριακή το πρωί στον Ο.Φ.Θ οι ροές είναι σημαντικά υψηλότερες σε σχέση με τις άλλες δύο περιοχές εξαιτίας των καταστημάτων αναψυχής που λειτουργούν εκεί, με 41 πεζούς/λεπτό και 7 ποδηλάτες/λεπτό στις 11:30-11:45 και στις δύο κατευθύνσεις. Τέλος, η καθημερινή ροή αιχμής εντοπίζεται το απόγευμα στις Ομπρέλες, επίσης με 41 πεζούς/λεπτό και 7 ποδηλάτες/λεπτό στις 19:45-20:00. Γενικά, το τμήμα της παραλίας από τον Ο.Φ.Θ. έως τις Ομπρέλες προσελκύει περισσότερες μετακινήσεις. Υπογραμμίζεται ότι σε αυτό το τμήμα το επίπεδο εξυπηρέτησης των πεζών μειώνεται από Α σε Β, τις καθημερινές ημέρες το απόγευμα καθώς και την Κυριακή, πρωί και απόγευμα (εικόνα 2). Στο επίπεδο εξυπηρέτησης Β υπάρχει αρκετός χώρος και οι πεζοί αντιδρούν στην παρουσία άλλων πεζών επιλέγοντας ελεύθερα το τμήμα του πεζόδρομου που θα περπατήσουν, ενώ στο επίπεδο Α οι πεζοί κινούνται ελεύθερα χωρίς όμως να χρειάζεται να μεταβάλουν καθόλου την πορεία που ακολουθούν.

Βασικό κριτήριο ποιότητας του δημόσιου χώρου αποτελεί η ελεύθερη κίνηση των πεζών χωρίς εμπόδια ή εμπλοκές κινήσεων που περιορίζουν την ταχύτητα βαδίσματος ή υποχρεώνουν τις αλλαγές πορείας. Η παραπάνω συνθήκη φαίνεται να πληρούται στη Νέα Παραλία στις κανονικές συνθήκες λειτουργίας της πόλης, δηλ. χωρίς την πραγματοποίηση έκτακτων εκδηλώσεων ή γεγονότων που αυξάνουν το μέγεθος του πλήθους.

3.2 Συμπεριφορές κινητικότητας και αξιολόγηση του δημόσιου χώρου από τους χρήστες

Το δείγμα των 300 συμμετεχόντων στην έρευνα ερωτηματολογίου αποτελείται κατά 55% από άνδρες και 45% γυναίκες. Η ποσοστιαία κατανομή των ερωτηθέντων στις ηλιακές ομάδες «<24 ετών», «25-49 ετών» και «>50 ετών» είναι 33%, 46% και 21% αντίστοιχα. Η πλειοψηφία (49%) είναι απόφοιτοι Πανεπιστημίου, κάτοχοι Ι.Χ. αυτοκινήτου (65%) και κάτοικοι της Ε΄ δημοτικής ενότητας Θεσσαλονίκης (41%). Οι περισσότεροι χρήστες της Νέας Παραλίας μετακινούνται έχοντας προέλευση και προορισμό είτε μεταξύ της Α΄ και της Ε΄ Δημοτικής Ενότητας (45%), είτε εντός της Ε΄ δημοτικής ενότητας (20%).

Όσον αφορά στην επιλογή μεταφορικού μέσου για την πρόσβαση στη Νέα Παραλία, η πλειοψηφία δήλωσε ότι προσήλθε πεζή (39%) ή με τη δημόσια συγκοινωνία (25%). Η χρήση ποδηλάτου και Ι.Χ. αυτοκινήτου ακολουθούν με το ίδιο ποσοστό (16%), ενώ με ταξί ή μηχανή έφθασαν ελάχιστοι από τους ερωτηθέντες (4%). Στην εικόνα 4 διαφαίνεται ότι ο βασικότερος λόγος χρήσης της Νέας Παραλίας είναι η ψυχαγωγία και οι κοινωνικές επαφές (40%). Εντούτοις, για αρκετούς χρήστες αποτελεί περιοχή διέλευσης και για υποχρεωτικές μετακινήσεις όπως η επιστροφή στο σπίτι, η εργασία και η εκπαίδευση. Οι λόγοι υγείας αποτελούν ένα επιπλέον κίνητρο.

Το 59% των χρηστών επισκέπτεται τη Νέα Παραλία καθημερινά ή συχνά (3-6 φορές/εβδομάδα), το 28% λιγότερο συχνά (1-2 φορές/εβδομάδα) και μόνο το 14% σπάνια. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων περπατά από μισή έως μία ώρα (38%), ενώ σχετικά μεγάλα ποσοστά βαδίζουν μεταξύ 1-2 ωρών (29%) και έως 30 λεπτά (23%).

Η ευρεία αποδοχή της ελκυστικότητας της Νέας Παραλίας καταγράφεται στο ποσοστό 86% των ερωτηθέντων που θεωρεί ότι η Νέα Παραλία αποτελεί έναν ελκυστικό δημόσιο χώρο, γιατί όπως δηλώνουν έχει διαμορφωθεί ένα όμορφο, ήρεμο και χαλαρωτικό τοπίο με ποικιλία εικόνων που γειτνιάζει με τη θάλασσα, η κίνηση των πεζών είναι άνετη και ευχάριστη χωρίς μηχανοκίνητη κυκλοφορία, οι ποιοτικοί πράσινοι χώροι συμβάλλουν στη σύνδεση φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και προσφέρονται για πολλαπλές δραστηριότητες ψυχαγωγίας και άθλησης (εικόνα 4). Το υπόλοιπο 14% των ερωτηθέντων που δεν συμφωνεί, θεωρεί ως λόγους που καθιστούν τη Νέα Παραλία μη ελκυστικό προορισμό ενδεικτικά τους εξής: Η έλλειψη εκτεταμένων χώρων πρασίνου, η ανασφάλεια που προκαλεί ο ποδηλατόδρομος, η δυσοσμία λόγω της ρύπανσης στο Θερμαϊκό κόλπο, η απουσία χώρων εστίασης, η περιορισμένη σκίαση.

Όσον αφορά στην εμπειρία του περπατήματος, το 70% των χρηστών θεωρεί ότι η Νέα Παραλία ευνοεί και διευκολύνει τη μετακίνηση των πεζών, ωστόσο καταγράφεται και ένα αξιόλογο ποσοστό 30% που διαφωνεί με αυτό. Τα βασικότερα προβλήματα που αξιολογήθηκαν ως σχετικά σημαντικά (Σταθμισμένος Μέσος Όρος Βαθμολογίας-ΣΜΟΒ = 2) σε μια κλίμακα αξιολόγησης από το 1 (λίγο σημαντικό) έως το 5 (πολύ σημαντικό) είναι τα εξής: η ελλιπής προσβασιμότητα και διασύνδεση με τον αστικό ιστό από την πλευρά της Λεωφόρου Μεγ. Αλεξάνδρου, ειδικότερα ο υψηλός χρόνος αναμονής διάσχισης στις διαβάσεις πεζών, και τα πολλά σταθμευμένα οχήματα παρά την οδό.

Αναφορικά με τις συνθήκες ασφάλειας κατά τη διάρκεια της πεζής μετακίνησης, το 65% των χρηστών δηλώνει ικανοποιημένο. Ωστόσο καταγράφεται και ένα υψηλό ποσοστό 35% των ερωτηθέντων οι οποίοι εκφράζουν δυσαρέσκεια για συγκεκριμένα προβλήματα. Η «ανεξέλεγκτη κίνηση ποδηλατιστών στον χώρο κίνησης πεζών» αναφέρεται ως σημαντικό πρόβλημα (ΣΜΟΒ 3), ενώ ως σχετικά σημαντικά (ΣΜΟΒ 2) αξιολογούνται η παράνομη διέλευση και στάθμευση οχημάτων και δικύκλων καθώς και ζητήματα συντήρησης δαπέδων. Αξίζει να σημειωθεί ότι κανένα από τα προβλήματα προσβασιμότητας δεν αξιολογήθηκε ως αρκετά ή πολύ σημαντικό (βαθμός 4 ή 5).

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι οι χρήστες της Νέας Παραλίας είναι στην πλειοψηφία τους ικανοποιημένοι από την εικόνα και την ποιότητα του έργου ανάπλασης και δεν εντοπίζουν πολύ σημαντικές δυσλειτουργίες στον δημόσιο χώρο. Εντούτοις, με στόχο να διαπιστωθεί αν υπάρχουν κάποιοι τομείς της κατασκευής ή της λειτουργίας του έργου που επιδέχονται βελτίωσης, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τη σημαντικότητα (από το 1 έως το 5) πιθανών επεμβάσεων που θα επιθυμούσαν να υλοποιηθούν μελλοντικά (εικόνα 5). Ποσοστό 20% του ερωτηθέντων θεωρεί όλες τις επεμβάσεις από καθόλου έως σχετικά σημαντικές (βαθμός < 3) διότι προφανώς οι υφιστάμενες υποδομές καλύπτουν επαρκώς τις ανάγκες τους. Οι προσδοκίες επικεντρώνονται κυρίως στην αύξηση του πρασίνου και στην λειτουργία επιπλέον χώρων αναψυχής οι οποίοι εκτιμάται ότι θα τονώσουν τη ζωή στον δημόσιο χώρο (βαθμός > 2 για ποσοστό χρηστών άνω του 25%).

5 Συμπεράσματα

Η έρευνα της δημόσιας ζωής αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο καταγραφής των δραστηριοτήτων και των ατομικών συμπεριφορών που αναπτύσσονται στο δημόσιο χώρο, καθώς και των αντιλήψεων και εμπειριών που προσλαμβάνουν και βιώνουν οι χρήστες ως οι βασικοί αποδέκτες ενός σχεδιασμένου και συγχρόνως συνεχώς μεταλλασσόμενου δημόσιου χώρου. Κατά συνέπεια μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη λήψη των αποφάσεων στον σχεδιασμό και την παραγωγή του δημόσιου χώρου, με στόχο φιλικότερες και ελκυστικότερες πόλεις. Η αξιολόγηση των αστικών επεμβάσεων από τους πολίτες είναι μια χρήσιμη διαδικασία που αναδεικνύει τον βαθμό αποδοχής ενός έργου και αποτιμά προβλήματα και προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας. H παρούσα έρευνα καταδεικνύει ότι το έργο ανάπλασης της Νέας Παραλίας απολαμβάνει μεγάλη επισκεψιμότητα και υψηλά ποσοστά αποδοχής από τους χρήστες ως ένας ελκυστικός δημόσιος χώρος με ποιότητα και αισθητική. Δυνατότητες περαιτέρω βελτιώσεων εντοπίζονται κυρίως στους τομείς της διασύνδεσης με την πόλη κατά μήκος της παραλιακής λεωφόρου, της διαχείρισης και ρύθμισης των ροών ποδηλάτων, της λειτουργίας νέων χώρων αναψυχής, καθώς και της ενίσχυσης του πρασίνου.

Παραπομπές
Avdelidi, Kalisteni and Vitopoulou, Athina. 2018. “Social mix, current uses and identities of 4 regenerated central squares in Athens through users’ perception”. Paper presented in AESOP Public Spaces and Urban Cultures thematic meeting_16th -18th of May 2018.
Carmona, Mathew. 2010α. ʺContemporary Public Space, Critique and Classification, Part One: Critique.ʺ Journal of Urban Design 15, no.1: 123-148.
Carmona, Mathew. 2010β. ʺContemporary Public Space, Critique and Classification, Part Two: Classification.ʺ Journal of Urban Design 15, νο.2: 157-173.
Gehl, Jan. 2013. Η Ζωή Ανάμεσα στα Κτίρια. Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
Madanipour, Ali. 2005. ʺPublic Space of European Cities.ʺ Nordisk Arkitekturforskning 1: 7-16.
Mitchlel Don. 1996. ʺIntroduction: Public space and the city.ʺ Urban Geography 17, no.2: 127-131.
Γιαννακού, Aθηνά, Μακρινάκης, Ραφαήλ και Παπαγιαννάκης, Απόστολος. 2018. “Αφηγήματα και πραγματικότητες του Δημόσιου Χώρου:
Αποτύπωση λειτουργιών και ροών στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης”. Στο Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος 27-30/09/2018 (ηλεκτρονικά πρακτικά).
Κολώνας, Βασίλης. 2012. Θεσσαλονίκη 1912-2012: Η Αρχιτεκτονική μιας Εκατονταετίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Comments are closed