Adieu Zaha Hadid

Πηγή φωτογραφίας: Riverside Museum, Glasgow, Eoin, CC BY-SA 4.0

Πηγή φωτογραφίας: Riverside Museum, Glasgow, Eoin, CC BY-SA 4.0

H Zaha Hadid δεν ήταν απλά και μόνο οι διακρίσεις της, παρότι οι διακρίσεις της την έκαναν να ξεχωρίζει με απόλυτη σαφήνεια στο παγκόσμιο αρχιτεκτονικό στερέωμα. Ναι, το βιογραφικό της ήταν γεμάτο πρωτιές. Ναι, ήταν η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το Pritzker (2004), την ύψιστη διάκριση για έναν αρχιτέκτονα. Και παράλληλα η πρώτη μεταξύ των Μουσουλμάνων, που έλαβε αυτό το βραβείο. Με το έργο της έγινε επίσης η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε (2015) με το χρυσό μετάλλιο του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανών Αρχιτεκτόνων (RIBΑ). Το 2012 της απονεμήθηκε ο τίτλος της Dame από τη βασίλισσα της Βρετανίας.
Παρόλα αυτά δεν ήταν οι επαγγελματικές διακρίσεις της που την ξεχώριζαν μεταξύ των πρώτων. Ήταν ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της, που την έκανε τόσο διαφορετική και ικανή να βρίσκεται πάντα στην πρωτοπορία (αυτός ευθύνεται για τις πρωτιές της άλλωστε).

Επαναστάτρια, ευρηματική (έφτιαχνε τα δικά της ρούχα συρράπτοντας μεταξύ τους κομμάτια υφάσματος), αστική εξερευνήτρια (συνήθιζε να παρασύρει συμφοιτητές και συνεργάτες της σε νυχτερινές εκδρομές σε μεταβιομηχανικά τοπία), γενικά ασυνήθιστη (φίλοι της περιγράφουν tutorials στο σπίτι της τις “μικρές ώρες”, αφού είχαν παρακολουθήσει ξανά και ξανά το “American Gigolo” με ενδιάμεσα διαλείμματα για γαστρονομικές απολαύσεις)/
Γεννημένη στη Βαγδάτη του Ιράκ στις 31 Οκτωβρίου του 1950 η Ζάχα Χαντίντ έφυγε από τη ζωή νωρίς. ‘Ισως πριν καν ξεκινήσει να προσφέρει στην αρχιτεκτονική όσα μπορούσε να δώσει. Πέθανε από έμφραγμα του μυοκαρδίου σε νοσοκομείου του Μαϊάμι όπου νοσηλευόταν με βρογχίτιδα.

Πηγή φωτογραφίας: Vitra fire station, Weil am Rhein, Germany, Pjt56 - CC BY-SA 4.0

Πηγή φωτογραφίας: Vitra fire station, Weil am Rhein, Germany, Pjt56 – CC BY-SA 4.0

Διθύραμβοι και αμφισβήτηση
Ως πρωτοπόρος του παραμετρισμού και σύμβολο του νεο-φουτουρισμού, δημιούργησε έργα που κερδίζουν αυθόρμητα το μάτι, όπως το Κέντρο Υγρού Στίβου για την Ολυμπιάδα του Λονδίνου (2012), το Broad Art Museum των ΗΠΑ και η Οπερα του Guangzhou στην Κίνα. Τα έργα της παίζουν με τη γεωμετρία και την τέχνη, ποντάρουν στις καμπύλες και τις οξείες γωνίες για να προσφέρουν στον θεατή πολλαπλή προοπτική στη θέασή τους.
Το πρώτο μεγάλης σπουδαιότητας κτήριό της ήταν ο πυροσβεστικός σταθμός της Vitra, στο Weil am Rhein της Γερμανίας. Το έργο αυτό έδωσε το στίγμα της δουλειάς μιας αρχιτέκτονος που έτρεχε πολύ πιο γρήγορα από την εποχή της. Ακολούθησαν έργα εξίσου εντυπωσιακά: η γέφυρα Pavilion στη Σαραγόσα, ο Πύργος του Σκι στο Ινσμπρουκ ή το Rosenthal Centre for Contemporary Art του Σινσινάτι. Κοινό όλων οι καμπύλες που παραπέμπουν σε μαθηματικά διαγράμματα.
Ωστόσο, δεν έβρισκε πάντα στρωμένο …το κόκκινο χαλί για τα έργα της, αφού πολλά από αυτά θεωρήθηκαν -και εξακολουθούν να θεωρούνται- αμφιλεγόμενα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του ποδοσφαιρικού σταδίου που σχεδίασε για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 στο Κατάρ, το οποίο πολλοί σύγκριναν, όταν είδαν τις μακέτες, με hi-tech…αιδοίο.

Πηγή φωτογραφίας: Bridge Pavilion in Zaragoza, Juan E De Cristofaro, CC BY-SA 2.0

Πηγή φωτογραφίας: Bridge Pavilion in Zaragoza, Juan E De Cristofaro, CC BY-SA 2.0

Kόρη ενός βιομήχανου πολιτικού και μιας καλλιτέχνιδας από τη Μοσούλη
Ποια ήταν; Γεννήθηκε στους κόλπους μιας μουσουλμανικής οικογένειας της ανώτερης τάξης. Ο πατέρας της, Muhammad al-Hajj Husayn Hadid, ήταν πλούσιος βιομήχανος από τη Μοσούλη και συνιδρυτής -το 1932- της αριστερής φιλελεύθερης ομάδας al-Ahali group , αλλά και του Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος του Ιράκ. Η μητέρα της, Wajiha al-Sabunji, ήταν καλλιτέχνιδα από τη Μουσούλη. Τη δεκαετία του ’60 την πέρασε ώς οικότροφος σε σχολεία της Αγγλίας και της Ελβετίας.
Η Χαντίντ σπούδασε μαθηματικά στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού, πριν μετακομίσει το 1972 στο Λονδίνο για να σπουδάσει στην Architectural Association School of Architecture, την περίφημη ΑΑ, όπου ο δρόμος της συναντήθηκε με εκείνον των Rem Koolhaas, Bernard Tschumi και Ηλία Ζέγγελη (όπως διαβάζουμε σε παλαιότερο δημοσίετυμα της “Καθημερινής” (2010) ο Ζέγγελης ήταν ο αγαπημένος της καθηγητής και η ίδια ένιωθε τυχερή που τον γνώρισε. Η ειρωνία; Η Χαντίντ είναι σήμερα γνωστότερη στην Ελλάδα από ό,τι ο Ελληνας καθηγητής που τόσο θαύμαζε).

Πηγή φωτογραφίας: London Aquatics Centre, OlafJanssen, Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International

Πηγή φωτογραφίας: London Aquatics Centre, Olaf Janssen, Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International

Ο Ηλίας Ζέγγελης για τη Ζάχα Χαντίντ
«Ήταν πάντα ένας ατίθασος άνθρωπος. Έπρεπε να προσαρμόζεσαι στις δικές της επιθυμίες. Από πολύ νωρίς είχαμε αντιληφθεί ότι είχαμε να κάνουμε με μεγάλο ταλέντο, κυρίως για τη ζωγραφική της. Είναι πραγματικά κρίμα που δεν βλέπουμε ζωγραφική της. Τώρα, με τις διευκολύνσεις των υπολογιστών, ένα από τα πιο παραγωγικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής παραγωγής, που είναι αυτό που κάποτε περνούσε κατευθείαν από την καρδιά στο χαρτί, αρχίζει και χάνεται. Και, νομίζω ότι έχει αρνητική επίδραση και στο ίδιο το έργο της Χαντίντ» έχει πει σε μια παλαιότερη συνέντευξή του ο Ζέγγελης.
Εργάστηκε για τους πρώην καθηγητές της Koolhaas and Zenghelis στο Ρότερνταμ, στο περίφημο Office for Metropolitan Architecture (ΟΜΑ), όπου έγινε εταίρος το 1977.
Μέσω της συνεργασίας της με τον Koolhaas, γνώρισε και τον Peter Rice, τον μηχανικό που τη στήριξε και την ενθάρρυνε στα πρώτα της επαγγελματικά βήματα, όταν η δουλειά της ήταν κάθε άλλο παρά εύκολη. Το 1980 ίδρυσε το δικό της γραφείο.

Πηγή φωτογραφίας: WU Wien, Library & Learning Center, Böhringer

Πηγή φωτογραφίας: WU Wien, Library & Learning Center, Böhringer

New Yorker: Ισως η Ζάχα δεν είχε καν ξεκινήσει
Ο θάνατός της προκάλεσε καταιγίδα διθυραμβικών δημοσιευμάτων σε όλον τον κόσμο. Διαβάζουμε στον Νew Yorker (σε ελεύθερη μετάφραση): “Η αρχιτεκτονική είναι η πιο αργοκίνητη τέχνη […] Ο όγκος της γνώσης που απαιτεί είναι τόσο ευρύς και ο βηματισμός του design και της κατασκευής τόσο μεγαλοπρεπής, που σού παίρνει πολύ χρόνο για να βρεις τον δρόμο σου. Διακεκριμένοι designers, όπως οι Louis Kahn και ο Frank Gehry, συνήθως δεν κατασκευάζουν πολλά μέχρι να πλησιάσουν τα 50 και συνήθως δουλεύουν μέχρι την ένατη ή τη δέκατη δεκαετία της ζωής τους. Για αυτό και ο θάνατος, σε ηλικία 65 ετών, μίας από τους οραματιστές του κλάδου μας βάζει σε τόσες σκέψεις: παρότι το όρμαά της ήταν ασυνήθιστα ευδιάκριτο από νωρίς, ίσως είχε μόλις ξεκινήσει, όπως πολλοί στη γενιά της”.
Κι ο αρθρογράφος Paul Goldberger συνεχίζει: “Λόγω του εύρους των απαιτούμενων γνώσεων, στους αρχιτέκτονες αρέσει να σκέφτονται τον εαυτό τους σαν αναγεννησιακούς καλλιτέχνες: πολυμαθείς τεχνίτες κι αλχημιστές μεταμφιεσμένους σε σύγχρονους επαγγελματίες. Η Χαντίντ ανήκε περισσότερο στην Αναγέννηση από ό, τι άλλοι: η ασυνήθιστη και αναχρονιστική ειδοποιός διαφορά της ήταν ότι τα πιο σημαντικά χειροποίητα έργα της ήταν σχέδια ζωγραφικής, κάτι πολύ σπάνιο για σύγχρονο designer. Και ίσως η ζωγραφική της […] να είναι αυτό που ταξιδεύει μακρύτερα στο μέλλον”.

Dezeen: Η Zάχα ξεχώριζε από την πρώτη στιγμή
Σε αποκλειστική του συνέντευξη στο Dezeen, o Nicholas Boyarsky, γιος του πρώην διευθυντή της ΑΑ, Alvin Boyarsky, περιγράφει τη Χαντίντ ώς μια επαναστάτρια φοιτήτρια.
“Η Ζάχα ξεχώριζε από την αρχή Για παράδειγμα, έφτιαχνε μόνη της τα ρούχα της συρράπτοντας υφάσματα μεταξύ τους. Εν μέρει ήταν μια μίνι επαναστάτρια που αμφισβητούσε το κυρίαρχο ήθος της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης στην αρχή της δεκαετίας του ’70, όταν οι περισσότεροι φοιτητές δεν ζωγράφιζαν και δεν σχεδίαζαν, παρά μιλούσαν για συστήματα μεγάλων δομών και διαδικασίες, για εναλλακτικά lifestyles κτλ” λέει και συνεχίζει: “Η Ζάχα και οι φίλοι της πήγαν στον πατέρα μου και απαίτησαν να σχεδιάζουν αρχιτεκτονική και ο ‘Αλβιν κανόνισε να έχουν στη διάθεσή τους ένα ανεξάρτητο στούντιο”.

Πηγή φωτογραφίας: Phæno by Zaha Hadid in Wolfsburg, Michael Gäbler

Πηγή φωτογραφίας: Phæno by Zaha Hadid in Wolfsburg, Michael Gäbler

Αστικές εξερευνήσεις σε post-industrial τοπία, American Gigolo και λουκούλλεια γεύματα
‘Οπως περιγράφει ο Νίκολας, η Ζάχα επισκεπτόταν το σπίτι τους και τους παρέσυρε σε αυτό που ο ίδιος θα αποκαλούσε “αστικές εξερευνήσεις”. “Θα παίρναμε το μικρό Mini των γονιών μου και θα οδηγούσαμε μέχρι τα εγκαταλειμμένα Royal Docks για να βιώσουμε την εμπειρία ενός αχανούς μεταβιομηχανικού τοπίου […] θα κάναμε tutorials στο μικροσκοπικό σπίτι της στα Kynance Mews τις μικρές ώρες, παρακολουθώντας την ταινία American Gigolo ξανά και ξανά και τρώγοντας υπέροχο φαγητό”.

“Κάτι πραγματικά τρομερό”
Συντετριμμένοι δήλωσαν και οι συνάδελφοί της, μεταξύ των οποίων ο Richard Rogers, του οποίου την υπογραφή φέρουν εμβληματικά κτήρια όπως το Centre Pompidou στο Παρίσι, το Millennium Dome στο Λονδίνο και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Μιλώντας στη βρετανική εφημερίδα Guardian ο Rogers δήλωσε ότι ότι η είδηση του θανάτου του Hadid ήταν “κάτι πραγματικά τρομερό”, περιγράφοντάς την ώς μία σπουδαία αρχιτέκτονα, μια υπέροχη γυναίκα και άνθρωπο…

Comments are closed