Placemaking στην “πλατεία” Νεάπολης, Λασιθίου

Ι. Περουλιού – Σεργάκη

πηγή φωτο: wikimapia

Η προσπάθεια του Δήμου Αγίου Νικολάου για ένα συμμετοχικό σχεδιασμό

Περίληψη

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αναλύσει το πώς ο Δήμος Αγίου Νικολάου, στο πλαίσιο της ανάπτυξης της συμμετρικότητας και λήψης ατομικών και συλλογικών πρωτοβουλιών από τους πολίτες σε ζητήματα που αφορούν το δημόσιο χώρο, διοργάνωσε εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού με θέμα: “Πως φαντάζομαι την πλατεία μου;” στην κεντρική πλατεία Νεάπολης (Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου).

Η πρωτοτυπία της εργασίας έγκειται στο ότι ένας μικρός περιφερικός Δήμος πειραματίζεται και προσπαθεί να εντάξει στον προγραμματισμό και σχεδιασμό του χώρου, τον συμμετοχικό σχεδιασμό αλλά και στο ότι χρησιμοποιεί καινοτόμα εργαλεία για να το πετύχει.

Η πρακτική μέσα από την οποία θα ερμηνευθούν τα παραπάνω είναι το Placemaking, δηλαδή το πώς οι χρήστες εκφράζονται και διεκδικούν το δημόσιο χώρο μέσα από μηχανισμούς οικειοποίησης, επανάχρησης και διαμόρφωσης με τη βοήθεια συμμετοχικών δράσεων μέσω Tactical Urbanism  που στόχο έχουν τον επαναπροσδιορισμό και τον επανασχεδιασμό της πλατειάς.

  1. Θεωρητική προσέγγιση της ταυτότητας του τόπου

Για την κατανόηση της ταυτότητας του τόπου σε αυτή τη εργασία υιοθετείται η προσέγγιση της D. Massey (1994).  Σύμφωνα με τη γεωγράφο, ο χώρος είναι προϊόν αλληλεξαρτήσεων και συγκροτείται μέσα από αλληλεπιδράσεις από το παγκόσμιο στο τοπικό. Με αυτή την έννοια ο χώρος και η χώρικότητα είναι αναπόσπαστο μέρος και προϊόν της διαδικασίας συγκρότησης ταυτότητας. Ο χώρος είναι η σφαίρα της δυνατότητας, να υπάρχει πολλαπλότητα, να συνυπάρχουν ξεχωριστές τροχιές, να υπάρχουν περισσότερες φωνές – εκδοχές για την “πραγματική ταυτότητα”. Επομένως ο χώρος δεν είναι ποτέ μια παγιωμένη οντότητα ή ένα κλειστό σύστημα, βρίσκεται συνεχώς “εν το γίγνεσθαι”. Από μια τέτοια οπτική ο χρόνος (το μέλλον) δεν μπορεί να είναι προδιαγεγραμμένο (Βαΐου, Χατζημιχάλης, 2012), ενώ το παρελθόν μπορεί να έχει παραπάνω από μια αναγνώσεις.

Σύμφωνα με τον Harvey, ο τρόπος με τον οποίο συνήθως αναφερόμαστε και μιλάμε για την ταυτότητα του, κρύβει συντηρητισμό καθώς την παρουσιάζουμε ως κάτι συμπαγές, συνεκτικό και αναλλοίωτο (Καλαντίδης, 2017). Παρόλα αυτά, οι τόποι δεν είναι μόνο τα κτίρια και τα αντικείμενα, αλλά σημεία τομής κοινωνικών δραστηριοτήτων και κοινοτικών σχέσεων οι οποίες εξ ορισμού είναι δυναμικές. Η ταυτότητα του τόπου, δεν είναι μονοδιάστατη ούτε δεδομένη εκ των προτέρων. Έχει εσωτερικές αντιφάσεις, εντάσεις και συγκρούσεις, οι οποίες μετασχηματίζονται στο πέρασα του χρόνου (Massey, 1991). Γι’ αυτό δεν πρέπει να προσεγγίζουμε την ταυτότητα του τόπου σαν κάτι συντηρητικό που μπορεί να γεννά τοπικισμούς και αποκλεισμούς, αλλά ως κάτι ανοιχτό και δυναμικό που απαντά στην ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει κάπου και επιτρέπει παράλληλα το άνοιγμα προς τον κόσμο.

Η θεώρηση Massey για την ταυτότητα του τόπου, θα μπορούσαμε να πούμε ότι συνοψίζεται στα εξής: Δεν υπάρχει μια και μοναδική ταυτότητα του τόπου την οποία μοιραζόμαστε όλοι αλλά πολλές. Δεν υπάρχει σύμπτωση των εννοιών τόπος και κοινότητα. Υπάρχουν κοινότητες που δεν βρίσκονται σε κοινό τόπο και αντίστροφα, πολλές κοινότητες στον ίδιο τόπο. Κάθε τόπος συνδέεται με άλλους τόπους και κατ’ επέκταση οι ταυτότητες του, επομένως δεν μπορούμε να σκεπτόμαστε ένα τόπο (και την ταυτότητα του) απομονωμένο από όλους τους άλλους. (Καλαντίδης, 2017).

Η εικόνα του τόπου (ή οι συλλογική νοητική αντίληψης του τόπου) είναι αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας του και δεν απομονώνεται. Η εικόνα και η ταυτότητα του τόπου είναι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος και καμία από τις δύο δεν έχει νοήμα ανεξάρτητο από την άλλη, παράλληλα ώμως θέτουν ένα προϊόν (place brand) μέσω της διαδικασίας του σχηματισμού ταυτότητας ενός τόπου. Επομένως όλες οι πτυχές του τόπου, καθώς και οι αλληλεπιδράσεις τους, είναι μοναδικής σημασίας για το προβολή του (place branding) (Καβαρατζής, Καλαντίδης, 2015).

Όταν γνωρίζουμε την ταυτότητα του τόπου μπορούμε, είτε να την προστατεύσουμε, είτε να την βελτιώσουμε, είτε ακόμα να την προβάλουμε μέσα στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδιασμού. Η προβολή του τόπου είναι ένα κομμάτι μιας αναπτυξιακής πολιτικής, που παρακολουθεί και υποστηρίζει οικονομικές, πολιτικές, πολιτιστικές και άλλες πολιτικές και δεν επαναπαύεται απλά στην παραγωγή ενός λογοτύπου.

Διερευνούμε τα αντικειμενικά και υποκειμενικά στοιχεία, την πραγματικότητα και τις νοητικές εικόνες, τις γεωγραφικές κλίμακες, την ιστορία, αλλά και τους τρόπους που φτιάχνουν την ταυτότητα του τόπου καθημερινά. Κάθε τόπος είναι διαφορετικός γιατί έχει συσσωρευμένη ιστορία. Μια ιστορία που αποτελείται από στόματα τοπικών και παγκόσμιων σχέσεων. (Massey, 1991)

2 Χαρακτηριστικά του Τόπου της Πλατείας Νεάπολης

Η δημιουργία, η οριοθέτηση και η χρήση της  κεντρικής πλατείας ενός οικισμού, συνδέεται άμεσα και εξαρτάται με την κοινωνική και ιστορική εξέλιξη αυτού. Η Πλατεία της Νεάπολης δεν αποτελεί εξαίρεση της γενικής αυτής αρχής. Δεν σχεδιάστηκε, ούτε οριοθετήθηκε ευθύς εξαρχής.

Οι αλλεπάλληλες μεταβολές της ονομασίας της πόλης τους τελευταίους εννέα αιώνες,  (1300μ.Χ μέχρι σήμερα) από ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΧΩΡΙΟ, VILLA NUOBA, ΓΕΝΙΚΙΟΪ, ΝΕΟΧΩΡΙΟ και μετά το 1873, Νεάπολις, επικεντρώνονται και ενισχύουν τη σημασία της, για τον τόπο συνολικά. Η κοινωνική της δομή όλους αυτούς τους αιώνες, αν λάβουμε υπόψη την σύνθεση βασισμένη στα οικογενειακά επίθετα και τις περιορισμένες αυξομειώσεις του πληθυσμού της, παραμένει σε μεγάλο βαθμό σταθερή.

Ο Νομός Λασιθίου δημιουργήθηκε με τον Οργανικό Νόμο (18-09-1867) ο οποίος συντάχθηκε από την Πύλη. Τότε οριστηκε το Νεοχωρίο (1869) ως διοικητικό κέντρο του νομού λόγο της στρατηγικής του θέσης.  Ο πρώτος Νομάρχης Λασιθίου, Κωστάκης Αδοσίδης πασάς, ήρθε στην πόλη (17-01-1869) εξοπλισμένος με φρουρά και χρήματα με σκοπό την κατασκευή έργων για να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο. Μερικά από αυτά ήταν: οι στρατώνες, διοικητήριο (Σαραγάκη), Δικαστικό μέγαρο, φυλακές, στρατιωτικό Νοσοκομείο κ.α. Τότε η περιοχή της σημερινής πλατείας ήταν κατάφυτη από πλατάνια.

Μετά την αποχώρηση των Οθωμανών το 1898, εγκαθιδρύθηκε στην Κρήτη ένα καθεστώς ημιαυτονομίας η ονομαζόμενη  Κρητική πολιτεία, με πρώτο (διορισμένου) Δήμαρχο της Νεάπολης τον Περοδασκαλάκη. Η πλατεία απόκτησε το πρώτο επίσημο όνομα της, Πλατεία Πρίγκιπα Γεωργίου, Υπάτου Αρμοστού. Τότε οριοθετήθηκαν η Πλατεία και ο Δημοτικός κήπος.

Το 1913 πραγματοποιήθηκε η επίσημη ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Μετά την αποψίλωσή πολυάριθμων πλάτανων, ο κήπος ενοικιαζόταν από το Δήμο σε δημότες για σπορά δημητριακών. Ταυτόχρονα η πλατεία μετονομάστηκε σε Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου.

Σε αυτή περίπου την μορφή παρέμεινε μέχρι τη δεκαετία του τριάντα. Γύρω από τον  κεντρικό δρόμο του οικισμού οργανώθηκε τις επόμενες δεκαετίες, το Εμπορικό Κέντρο, και ασφαλτοστρώθηκαν. Ακολούθησε η δημιουργία του Ηρώου (του γλύπτη Γρηγόρη Ζευγώλη), κατασκευάστηκε το Μοναστηριακό Μέγαρο ως πολιτιστικό κέντρο της πόλης και το πρώτο ξενοδοχείο.

Την περίοδο της κατοχής διαμορφώθηκε ο Δημοτικός κήπος ως Υπαίθριο Αρχαιολογικό Μουσείο.

Όλα τα δημοτικά συμβούλια που υπηρέτησαν τις επόμενες δεκαετίες στο Δήμο Νεάπολης πραγματοποίησαν παρεμβάσεις στο χώρο. Οι πιο σημαντικές από αυτές ήταν: το 1955 νέο Δικαστικό Μέγαρο, το 1959 κατεδάφιση του Σαντριβανιου που βρισκόταν στην πλατεία, το 1962 ολοκλήρωση του Τουριστικού περιπτέρου και έναρξη των εργασιών επισκευής του Ι.Ν. της Μ.Παναγίας, το 1965 ηλεκτροφωτισμός του Δημόσιου Κήπου και της Πλατείας καθώς και η έναρξη κατασκευών του νέου Επισκοπικού μεγάρου, το 1966 τοποθέτηση  του αγάλματος του Ελευθερίου Βενιζέλου (του γλύπτη Νικολάου), το 1967 δημοπράτηση του κτιρίου του Διοικητηρίου κ.α.

Τα επόμενα χρόνια και μέχρι την ενοποίηση του Δήμου Νεάπολης με το Δήμο Αγ. Νικολάου το 2010, ο κήπος σταδιακά διαμορφώθηκε στη σημερινή του μορφή, τοποθετήθηκαν δύο παιδικές χαρές, διαμορφώθηκε ο χώρος μεταξύ Δικαστικού Μεγάρου και κήπου, διευρύνθηκαν τα πεζοδρόμια της κεντρικής πλατείας, και τοποθετήθηκαν τραπεζοκαθισματα.

Λόγω του χαρακτήρα της περιοχής μελέτης που κυρίως λειτουργεί ως κόμβος διασταύρωσης κινήσεων και συσσώρευσης δραστηριοτήτων, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι πρόκειται για σημαντικό και κεντρικό χώρο, τόσο για την Νεάπολη, όσο και για την ευρύτερη περιοχή του Δήμου, παρόλο που με πολεοδομικούς όρους δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως πλατεία έχει επικρατήσει ο όρος και χρησιμοποιείται ως  τοπωνύμιο.Παράλληλα, τα φυσικά όριά του δεν λειτουργούν ως στεγανά σύνορα, αλλά αποτελούνται από μικρές υψομετρικές διαφορές, φυτεύσεις, δρόμους, περιφράξεις κ.α.

Αναγνωρίζονται διακριτές χωρικά ενότητες, τόποι, που χαρακτηρίζονται είτε από κάποιο υφιστάμενο κτίριο με τον αντίστοιχο περιβάλλοντα χώρο, είτε από υπαίθριο χώρο με κοινόχρηστο χαρακτήρα. Χρησιμοποιείται δε καθημερινά από ομάδες πολιτών, συλλόγους, το Δήμο ως τόπος οργάνωσης εκδηλώσεων, εκμεταλλευόμενοι τα φυσικά και τεχνητά χαρακτηριστικά του, και μετατρέποντάς τον σε επιμέρους τόπους δράσεων. Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι η παρόδια στάθμευση εντός της περιοχής είναι ανεξέλεγκτη.

3. Η προσέγγιση της μεθοδολογίας του Placemaking

Το Placemaking είναι μια προσέγγιση και πρακτική βελτιστοποίησης μιας γειτονιάς, μιας πόλης, ή ακόμα και μιας περιφέρειας, η οποία εμπνέει τους ανθρώπους να φανταστούν και να επαναπροσδιορίσουν συλλογικά το δημόσιο χώρο ως την καρδιά της κοινότητας τους. Ενισχύοντας τη σύνδεση ανάμεσα στους ανθρώπους και τους τόπους που μοιράζονται, το Placemaking αναφέρεται σε μια συνεργατική διαδικασία με την οποία μπορούμε να διαμορφώσουμε τη δημόσια “σφαίρα”  μας, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η κοινή αξία. Σε συνδυασμό με καλό πολεοδομικό σχεδιασμό, το Placemaking διευκολύνει τη δημιουργική χρήση του χώρου, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις φυσικές, πολιτιστικές, οικονομικές και κοινωνικές ταυτότητες που περιγράφουν τον τόπο και στηρίζει τη συνεχόμενη εξέλιξη του (Project for Public Spaces, www.pps.org.).

Το Placemaking, έχοντας στον πυρήνα του τη συμμετοχικότητα και την κοινότητα, είναι μια αποτελεσματική διαδικασία, η οποία αξιοποιεί τα τοπικά εκείνα στοιχεία που κάνουν μια κοινότητα ξεχωριστή, την έμπνευση καθώς και τις δυνατότητες που προσφέρει αυτός το τόπος, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποιοτικών δημόσιων και ανοιχτών χώρων που συμβάλλουν στην υγεία των ανθρώπων, στην ευτυχία και την ευημερία.

Τα χαρακτηριστικά του τόπου που αναγνωρίζει, αξιολογεί και στοχεύει να αναδείξει η μεθοδολογία του Placemaking μέσα από συλλογικό αναστοχασμό και διάλογο, ομαδοποιούνται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες (Place Diagram). Το Διάγραμμα Τόπου αναπτύχθηκε από τον διεθνή οργανισμό Project for Public Spaces, ο οποίος είναι ο πρωτοστάτης στην ανάπτυξη, εφαρμογή και διάχυση της προσέγγισης και μεθοδολογίας του Placemaking παγκοσμίως. Οι τέσσερις βασικές κατηγορίες είναι: 1. Η Κοινωνικότητα (Sociability). 2. Η Προσβασιμότητα και η Συνδεσιμότητα (AccessandLinkages), 3.Οι Χρήσεις και Λειτουργικότητα (UsesandActivities), και 4.Η  Άνεση και η Εικόνα (Comfort&Image) ενός Τόπου. Αυτές οι κατηγορίες αποτελούνται από επιμέρους στοιχεία – γνωρίσματα και μεταβλητές, οι οποίες μέσω αξιολόγησης και ανάλυσης διαμορφώνουν τόσο την τωρινή εικόνα ενός τόπου, όσο και το όραμα για το μέλλον του.

Παράλληλα, σημαντικό στοιχείο του Placemaking είναι η προσέγγιση της “Δύναμης του 10” (Power of Ten). Σύμφωνα με το Project for Public Spaces, ένας “καλός” τόπος, περιλαμβάνει δέκα δραστηριότητες/λειτουργίες που μπορεί να κάνει κάποιος στο σημείο. Οι δραστηριότητες αυτές προέρχονται είτε μέσα από τη διοργάνωση της δραστηριότητας αυτής (π.χ. παζάρι βιβλίου, καφετέρια, άλλες εμπορικές χρήσεις κ.α.), είτε μέσα από τον ίδιο το σχεδιασμό του χώρου και τις προσφερόμενες υποδομές του (π.χ. παγκάκι για ξεκούραση, ποδηλατόδρομος, παιδική χαρά, τραπέζι για πικ νικ, τέχνη του δρόμου κ.α.). Η αναγνώριση και προσθήκη τέτοιων δραστηριοτήτων στο χώρο της πόλης (είτε δημόσιο, είτε ανοιχτό, είτε ακόμα και ιδιωτικό) ονομάζεται προγραμματισμός (programming). Στόχος, λοιπόν, είναι ο προγραμματισμός του τόπου, είτε από σχεδιαστική, είτε από λειτουργική άποψη, να περιλαμβάνει τουλάχιστον 10 τέτοιες δραστηριότητες.

Μια επιπλέον διάσταση της “Δύναμης του 10” είναι οι διαφορετικές κλίμακες στις οποίες έχει εφαρμογή. Συγκεκριμένα, μια πόλη προκειμένου να θεωρηθεί ότι είναι επιτυχημένη, δηλαδή ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες για ευημερία της κοινότητάς της, χρειάζεται να περιλαμβάνει δέκα επιμέρους περιοχές/προορισμούς, στις οποίες υπάρχουν τουλάχιστον δέκα τόποι, όπου σε κάθε τόπο υπάρχουν δέκα διαφορετικές λειτουργίες και δραστηριότητες που μπορεί να βρει κάποιος/α.

Η παραπάνω προσέγγιση με τις διαφορετικές κλίμακες χρησιμοποιήθηκε και στην περίπτωση της πλατείας στη Νεάπολης και βάσει αυτής της προσέγγισης και της συμμετοχικής ανάλυσης και παραγωγής προτάσεων προέκυψε και το σχέδιο δράσης για την ευρύτερη περιοχή της πλατείας της Νεάπολης.

4. Σύντομη περιγραφή του εργαστηρίου

Ο συντονισμός και η οργάνωση του εργαστηριου έγινε απο τη Βίβιαν Δούμπα, Πολεοδόμο – Χωροτάκτη Μηχανικό Α.Π.Θ., MSc Αστική Γεωγραφία UU, Ιδρυτικό Μέλος ΑΜΚΕ “Creativity Platform”, Συντονίστρια του “Tópio: Creative Placemaking for Young Community Leaders”, και της εισηγήτριας.

Το πρώτο εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού πραγματοποιήθηκε το Μαΐο του 2018, στην ευρύτερη περιοχή της «Πλατείας» Νεάπολης. Την πρώτη ημέρα έγινε εισαγωγή στα χαρακτηριστικά και στην ταυτότητα της “Πλατείας”, στο συμμετοχικό σχεδιασμό και στο Placemaking. Εγινε μια ολοκληρωμένη ιστορική αναδρομή και περιγράφηκαν οι χωρικές μεταλαγές. Τέθηκε το θεωρητικό πλαίσιο, το τι δηλαδή είναι ταυτότητα ενός τόπου, πώς αντιλαμβανόμαστε τον τόπο μας, και στη συνέχεια επικεντρώθηκε στις ενότητες που αποτελούν τον ενιαίο χώρο και συγκεκριμένα: τη Πλατεία, τον Δημοτικό Κήπο, τη Πλατεία Δικαστηρίων, το Παλαιό Γυμνάσιο και τον Ι.Ν. Μεγάλης Παναγίας με τους κοινόχρηστους χώρους, το χώρο του Κ.Α.Π.Η. με τα περιμετρικά κτίρια, το χώρο στάθμευσης του Νοσοκομείου, το κτίριο της Φιλαρμονικής και του Γυμνασίου – Λυκείου Νεάπολης.

Ακολούθησε ολοκληρωμένη αναφορά σε παραδείγματα στα οποία έχουν εφαρμοστεί πρακτικές συμμετοχικότητας και τακτικής αστικής αναβάθμισης για την καλύτερη διαχείριση των τόπων, και της μεθοδολογίας του “ProjectForPublicSpaces” που θα επακολουθούσε την επομένη ημέρα στο πρακτικό σκέλος του εργαστηρίου.

Κατά τη διάρκεια συζήτησης που ακολούθησε, δεν ακούστηκαν μόνο φωνές “υποστήριξης” προς το εγχείρημα, αλλά και εκείνες οι οποίες εξέφρασαν δισταγμό ή ακόμα και αντίθεση προς τη συλλογική και συμμετοχική προσέγγιση του ζητήματος. Οι θέσεις αυτές δεν αντιμετωπίστηκαν με απόρριψη από τους συμμετέχοντες του εργαστηρίου, αλλά με σεβασμό προς την προσωπική άποψη των συμπολιτών τους και κριτική σκέψη.

Τη δεύτερη ημέρα, Νεαπολίτες και επισκέπτες, επαγγελματίες και εκπρόσωποι φορέων, παιδιά και μεγάλοι, φοιτητές και γονείς συμμετείχαν με κοινό στόχο τη βελτίωση της καθημερινότητάς τους αλλά και της εικόνας του τόπου τους. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε οκτώ ομάδες, αναλαμβάνοντας την αξιολόγηση οκτώ διαφορετικών τόπων στην ευρύτερη περιοχή της «Πλατείας». Τα μέλη της κάθε ομάδας συμπλήρωσαν το προσωπικό τους ερωτηματολόγιο αναλόγως της περιοχής που τους είχε ανατεθεί να ερευνήσουν. Στην συνέχεια συγκεντρώθηκαν και εργάστηκαν για να καταγράψουν την ταυτότητα του τόπου που αξιολόγησαν, μεσοπρόθεσμούς, μακροπρόθεσμους στόχους και προτάσεις. Τέλος, παρουσίασαν τη δουλειά τους στους υπόλοιπους συμμετέχοντες και ακολούθησε συνολική συζήτηση για ανατροφοδότηση και τον προγραμματισμό άμεσων δράσεων με σκοπό τη διαχείριση του τόπου παρατήρησης.

Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός  ότι καθόλη τη διάρκεια του διημέρου, ο ενθουσιασμός της συνεργασίας των συμμετεχόντων στη παραγωγή κάποιου νέου σχεδίου αναδιαμόρφωσης του χώρου το οποίο θα είχε άμεσο αντίκτυπο στη ποιότητα ζωής τους ως χρήστες αυτού ήταν εμφανής.

  1. Δράση μέσο Tactical Urbanism

Σε πολλές πόλεις παγκοσμίως χρησιμοποιούνται ευέλικτές και βραχυπρόθεσμές δράσεις που προάγουν μακροπρόθεσμους στόχους και σχετίζονται με την ασφάλεια στο δρόμο και το δημόσιο χώρο.

Ο Τακτικός Πολεοδομικός Σχεδιασμός (Tactical Urbanism) δίνει έμφαση στη δράση. Η προσέγγιση αυτή, που είναι γνωστή και ως DIY αστικός σχεδιασμός, Planning by Doing, Αστικός Βελονισμός (Urban Acupuncture) ή Urban Prototyping, αναφέρεται σε μια πόλη, ή / και βασίζεται στους πολίτες, στη οικειοποίηση της γειτονιάς, χρησιμοποιώντας βραχυπρόθεσμες, χαμηλού κόστους και κλιμακούμενες παρεμβάσεις με σκοπό να εκπτυχθούν μακροπρόθεσμες αλλαγές.

Ένας απο τους βασικούς εμψυχωτές του διεθνούς κινήματος τακτικής πολεοδομίας ειναι η Street Plans Collaborative (www.street-plans.com). Στα πλαίσια της ερευνητική της δράσης, το 2016  εξέδωσε τον Οδηγό Τακτικής Πολεοδομίας (Tactical Urbanist’s Guide). Αυτός ο οδηγός παρέχει σχέδια, οδηγίες  χρήσης υλικών, πιλοτικά και αλλα σχέδια με στόχο την εύκολη κατανόηση από τους χρήστες. Παράλληλα με τον Οδηγό έχουν ξεκινήσει μια σειρά εργαστηρίων στις Ηνωμένες Πολιτείες, με στόχο την οικειοποίηση και την εξικιοση των συμμετεχόντων με το σχεδιασμό και την εκτέλεση συνεργατικών δράσεων, πιλοτικών παρεμβάσεων και σχεδίων.

Οι  δράσεις της Τακτικής Πολεοδομιας μπορούν να συντονίζονται από: κεντρική διοικηση, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, ομάδες ενεργών ή απογοητευμένων πολιτών κ.α. Ανεξαρτήτως οργάνου/φορέα/ομάδας υλοποίησης, οι δράσεις τακτικής πολεοδομίας μοιράζονται ενα κοινό στόχο, τη χρήση υλικών χαμηλού κόστους για να πειραματιστούν και να συγκεντρώσουν πληροφορίες σχετικά με ενδεχόμενες αλλαγές στον σχεδιασμό του τόπου.

Είναι κατανοητό ότι ο συμμετοχικός σχεδιασμός έχει πια προχωρήσει και ξεφύγει από τα πλαίσια του θεωρητικού και φαντασιακού, στην πράξη και την δράση. Οι πολίτες αλλά και οι ειδικοί διεκδικούν το δημόσιο χώρο και οραματιστούν το μέλλον μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές και εργαλεία.

Τα επόμενα βήματα που οι ίδιοι οι χρήστες προσδιόρισαν στο εργαστήριο της Νεάπολης, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του Tactical Urbanism. Ενα απο τα θέματα που θίχτηκαν στη Νεάπολη ήταν η πεζοδρόμηση της πλατείας. Παρολο που ειπώθηκαν πολλά και  διαφορετικά σενάρια, οι απόψεις συγκλίναν στο ότι θα πρέπει να υπάρξει πειραματισμός ως προς την προσέγγιση που θα ακολουθηθεί τελικά, περνώντας απο την ήπια πεζοδρόμηση, στον πλήρη αποκλεισμό. Ενα από τα επόμενα βήματα που αποφασίστηκαν για το μέλλον της υλοποίησης του σχεδίου δράσης είναι ο πειραματισμός με την πεζοδρόμηση της Πλατείας σε φάσεις.

Θα πρέπει παρόλα αυτά να σημειωθεί ότι το Placemaking είναι μια πρακτική που έχει μόνο αρχή.

Προγραμματίζεται δεύτερο εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού τον Δεκέμβριο του 2018, με στόχο την οργάνωση δράσεων μέσα απο την συμμετόχη του Δήμου, των φορέων και ομάδων της πόλης, των πολιτών καθε ηλικίας, φύλου, φυλής και επαγγέλματος.

Παραπομπές
Βαίου Ν. και Χατζημιχάλης Κ. 2012. Ο χώρος στην αριστερή σκέψη. Αθήνα: Ινστιτούτο Νίκος Πουλατζάς, Νήσος.
Vaiou D. 2018. Rethinking participation: lessons from a municipal market in Athens, Journal of Place Management and Development, Vol. 11 Issue: 2, pp.181-191
Bazzu P. and Talu V. 2016. Tactical Urbanisme 5 – Italy. Creative Commons: Attribution-ShareAlike 4.0 Intenational CC By-SA 4.0. TaMaLaCa Srl. Revised version January 2017
Harvey D. 1989. The condition of postmodernity: An enquiry into the origina of social change. Malder, MA:Blackwell
Institute of PaceManagement. 2017. Inclusive Placemaking, Proceeding of the 4th Institute of Place Management International Conference, 7-8 Σεπτεμβρίου, Manchester
Kalandides A. and Kavaratzis M. 2015. Rethinking the place brand: the interactive formation of place brands and the role of participatory place branding. Envirnment and Planning. vol. 47. pages 1368-1382
Kαλαντίδης Α. 2017. Τόπος και χώρος στο έργο της Doreen Massey. Στης Γεωργαφίες. Τευχοσ 29. Αθήνα: Πολιτεία
Kalandides A. 2018. Citizen participation: towards a framework for policy assessment. Journal of Place Management and Development, Vol. 11 Issue: 2, pp.152-164
Massey, D. και Allen, J. 1984 Geography Matters! AReader. Cambridge: Open University
Massey D. 1994. Space, Place and Gender. Cambridge:Polity Press
Massey, D. 2005. For space, Thousand Oaks CA: Sage
Project for Public Spaces (PPS). 2008. Streets as Places. Using streets to rebuild communities. Project for Public Spaces, Inc. AARP. D19126
Project for Public Spaces (PPS). 2016. The Case for Healthy Places. Project for Public Spaces, Inc.
Project for Public Spaces (PPS). Placemaking, What if we built our cities around places?. Project for Public Spaces, Inc.
Project for Public Spaces (PPS). 2017. Healthy Places, Improving health outcomes through placemaking. Project for Public Spaces, Inc.
The Street Plans Collaborative. 2016. Tactical Urbanist’s Guide, To materials and Design, Version 1.0
για την ιστορική τεκμιριοση:
Αρχείο +Διονυσίου Μαραγκουδάκη
Αρχείο Δήμου Νεαπόλεως. Πρακτικά Δημοτικών Συμβουλίων 1927-34, Βιβλία Πρωτόκολλων και Βιβλία Ταμείου (1870- 1914)
Εφημερίδες Νεάπολης: ΛΑΟΣ 1934-40, ΕΠΑΡΧΙΑΚΑ ΝΕΑ 1945-65, ΔΡΗΡΟΣ 1952-69, ΕΘΝΙΚΟ ΕΓΕΡΤΗΡΙΟ 1944-47.
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟΙ ΚΩΔΗΚΕΣ, υπό ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ, Εν Κων/ΠΟΛΗ 1869.
ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΞ, περιέχων τα από του έτους 1868 μέχρι σήμερον. ΕΝ ΧΑΝΙΟΙΣ, 1893
Αρχείο Δήμου Νεάπολης. Βιβλίον Εσόδων – Εξόδων 1870-1875

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί εισήγηση στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο “ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ +”, που διοργανώθηκε από το ΤΕΕ/ΤΚΜ, 28 – 30 Μαρτίου 2019 στη Θεσσαλονίκη.

Comments are closed